بیومانیتورینگ سیتوژنتیکی برای افراد در معرض عوامل شیمیایی
بیومانیتورینگ سیتوژنتیکی و دزیمتری بیولوژیک برای افراد در معرض عوامل شیمیایی انجام می شود. یکی از راه کارهای کنترل شده برای مواجهه با پرتوهای یون ساز و آثار زیان بار آن، اندازه گیری دز دریافتی پرتوکاران تابش دیده با دزیمتری های فردی است. اما دزیمترهای فردی نه تنها میزان اثر بیولوژیکی در سلول های فرد تابش دیده را نشان نمی دهد بلکه در تابش گیری های مزمن (برای مثال تابش گیری شغلی ) و در دزهای زیاد (مانند آن چه که در سوانح تشعشعی روی می دهد ) از دقت کافی برخوردار نبوده و یا آن که ممکن است در دسترس فرد تابش دیده نباشد. بنابراین لازم است از روش های مناسبی برای تخمین دز دریافتی استفاده شود. امروزه امکان آشکار سازی و تعیین کمی آثار پرتوهای یون ساز بر مواد بیولوژیکی ممکن شده است به گونه ای که تخمین دقیق میزان تابش گیری با روش های زیستی و مانیتورینگ برای پیش گویی اثر پرتو قابل انجام است. از میان روش های مختلف دزیمتری بیولوژیکی تابش گیری های حاد و هم برای مانیتورینگ تابش گیری های شغلی و مزمن مناسب تر و قابل اطمینان تر تشخیص داده شده است.
مبنای اصلی استفاده از روش های سیتوژنتیک، علاوه بر قابلیت تخمین دز در تابش گیری های حاد، برای مانیتورینگ بیولوژیکی، آسیب ژنتیکی است که در یک بافت غیر هدف مانند لنفوسیت های خون محیطی ایجاد می شود و اغلب مبین رخدادهای مشابه در سلول هایی است که درگیر فرآیند سرطان زایی می شوند. بنابراین، آسیب کروموزومی در سلول های سوماتیک انسان ممکن است نشان دهنده رخدادهایی باشد که نهایتا به تظاهر بیماری مانند سرطان یا هر بیماری دیگری که نتیجه ناپایداری ژنومی ناشی از تابش گیری باشد، منجر می شود. تغییرات کروموزمی اگر در سلول های سوماتیک (پیکری) ایجاد شود منجر به بروز اثر در همان فرد و اگر در سلول های جنسی ایجاد شود به بروز اثر در نسل های بعد منجر می گردد.
در تابش گیری های شغلی پرتوکاران، اهمیت میزان واگذاری انرژی تشعشعی در سلول ها و بافت ها برای تخمین مخاطره بیشتر از استفاده از دزیمترهای فردی است. دزیمترهای فردی میزان تابش گیری را نشان می دهند. اما باید به خاطر داشت که میزان آسیب وارده به سلول ها و بافت ها به عوامل متعددی وابسته است، که با دزیمتری فیزیکی یا استفاده از فیلمبج نمی توان میزان واقعی تابش گیری های کمتر از حد دز هم فراوانی آسیب های کروماتیدی و کروموزومی را تشخیص داد. بنابراین انجام این آزمایش برای افرادی که در معرض مداوم پرتو قرار دارند و یا از میزان تابش گیری خود اطلاعی ندارند توصیه می شود.
بررسی حساسیت پرتوی افراد مبتلا به سرطان یا مستعد ابتلا به سرطان
با استفاده از روش سنجش آسیب های کروموزومی در مرحله G2 چرخه سلول، می توان به حساسیت پرتوی و شیمیایی افراد پی برد. نشان داده شده است که بیش از ۴۵ فرد مبتلا به سرطان پستان حساسیت پرتوی ذاتی نشان می دهند. آگاهی از حساسیت پرتوی و شیمیایی افراد می تواند در تعیین رژیم پرتو درمانی و شیمی درمانی موثر باشد. زیرا حساسیت بیش از حد منجر به واکنش های حاد تشعشعی و شیمیایی می شود و عوارض زودرس، دیر رس و نیز احتمال بروز سرطان های ثانویه را افزایش می دهد. در این بررسی از خون محیطی استفاده می شود.
بیومانیتورینگ سیتوژنتیکی برای افراد در معرض عوامل شیمیایی
افرادی که به طور شغلی در معرض آلاینده های شیمیایی مانند بنزین، تولوئن، تینر و دیگر حلال های آرماتیک قرار دارند، ممکن است از افزایش آسیب های کروموزومی نسبت به سایر افراد برخوردار باشند. بررسی ها افزایش آسیب های کروماتیدی در لنفوسیت های خون محیطی این افراد را نشان داده است. بررسی ناهنجاری های کروموزومی به طور گسترده ای برای تشخیص اثرات موتاژنی بسیاری از عوامل شیمیایی مورد استفاده قرار گرفته است و در خصوص در معرض قرارگیری شغلی، از این روش برای شناسایی آسیب های ژنتیکی استفاده شده است. از آنجایی که فراوانی شکست ها و ناهنجاری های کروماتیدی با افزایش استعداد ابتلا به سرطان ارتباط دارد، لذا بیومانیتورینگ این افراد برای تخمین مخاطره ارزشمند است. نمونه مورد بررسی برای بیومانیتورینگ سیتوژنتیکی این افراد خون محیطی هپارینه می باشد.
