ژن درمانی تالاسمی آلفا و بتا
تالاسمی از جمله بیماری های ژنتیکی است که در کشورهای خاورمیانه شیوع بیشتری دارد و محققان در پی آنند که با استفاده از متدهای جدید تا حد امکان با آن به مقابله بپردازند. در طول رشد جنین، بدن هموگلوبین جنینی را تا حدود شش ماه پس از تولد می سازد و تولید این نوع هموگلوبین ادامه دارد تا زمانی که ژنی به نام BCL11A تولید آن را متوقف می کند. معمولاً گلبول های قرمز خون هموگلوبین بالغ را برای حمل اکسیژن تولید می کنند با این حال، زمانی که فرد مبتلا به تالاسمی باشد، جهش یا از دست دادن ژن رمزکننده بتا و یا آلفا گلوبین، تولید هموگلوبین را مختل می کند و منجر به کم خونی شدید و نیاز به تزریق خون می شود. یکی از متدهای درمانی نوین برای مقابله با این بیماری ژن درمانی تالاسمی بتا و آلفا می باشد که در این مقاله به بررسی چگونگی و جزئیات آن می پردازیم.
تالاسمی چیست و چگونه به وجود می آید؟
تالاسمی یک اختلال ژنتیکی خون است که باعث کاهش تولید هموگلوبین می شود. هموگلوبین یک پروتئین حاوی آهن است که در گلبول های قرمز خون یافت می شود و اکسیژن را به سلول های سراسر بدن می رساند. این بیماری در کشورمان ایران به خصوص در شهرهای نواحی جنوبی و استان فارس بسیار شایع است. تالاسمی 2 نوع اصلی دارد که به آن ها “بتا” و “آلفا” می گویند. در افراد عادی و سالم، بین سنتز زنجیره آلفا و بتا گلوبین تعادل وجود دارد اما در افراد مبتلا به بتا تالاسمی، جهش منجر به نامتعادل شدن سنتز زنجیره گلوبین و تولید بیش از حد زنجیره α می شود.
روش های درمانی قدیمی و جدید برای تالاسمی بتا و آلفا
به طور کلی، رویکردهای درمانی برای نوع آلفا و بتا تالاسمی شامل موارد زیر است:
- تصحیح و جبران کم خونی
- سرکوب اریتروپوئزیس (روند ساخت گلبول های قرمز) ناکارآمد
- مدیریت آهن
تالاسمی نوع بتا شایع تر از نوع آلفا است و تحقیقات بیشتری روی درمان آن انجام گرفته است. درمان های موجود برای بتا تالاسمی شامل چندین روش درمانی از درمان های مرسوم مانند موارد زیر می باشد:
- انتقال خون همراه با درمان کیلاسیون آهن
- اسپلنکتومی
- پیوند سلول‌های بنیادی خونساز (HSC)
- درمان های جدید تأیید شده مانند لوسپاترسپت (پروتئین فیوژن گیرنده اکتیوین که باعث بهبود اریتروپوئز و سلول درمانی و ژن درمانی در بیماران بتا تالاسمی می شود)
نحوه عملکرد ژن درمانی تالاسمی
برای انجام ژن درمانی تالاسمی آلفا و بتا، ابتدا سلول های بنیادی خون از یک بیمار جمع آوری می شوند و به صورت ژنتیکی و با استفاده از تکنیک های آزمایشگاهی در خارج از بدن او ویرایش می شوند تا از بیان ژن BCL11A جلوگیری کنند. همان طور که پیش تر ذکر شد، ژن BCL11A معمولاً تولید هموگلوبین جنینی را در مدت کوتاهی پس از تولد متوقف می کند. طی ویرایش، کد ژنتیکی سلول های بنیادی خون تغییر می کند تا تولید هموگلوبین جنینی را مجددا از سربگیرد. سپس داروهای شیمی درمانی به بدن فرد بیمار تزریق می شود تا زمینه ای برای سلول های جدید در مغز استخوان ایجاد گردد و در مرحله آخر سلول های بنیادی خون که توسط تکنیک های خاص اصلاح ژنتیکی شده اند، به بیمار تزریق می شود. هدف از ژن درمانی برای تالاسمی بتا و آلفا، افزایش تولید گلبول های قرمز جدید و سالم به منظور افزایش دائمی تولید هموگلوبین جنینی است. این نوع درمان به عنوان ویرایش ژن نیز شناخته می شود.
نگاهی به آینده ژن درمانی آلفا و بتا
اگرچه استفاده از ناقل های لنتی ویروسی حامل ژن گلوبین با موفقیت برای درمان “بتا تالاسمی” تایید شده است، اما این نوع درمان با چالش هایی از جمله اثربخشی نتیجه، پایداری و مقدار هزینه مواجه است. از آنجایی که پیامدهای بلندمدت مکانیسم های ویرایش ژنوم HSC به طور کامل شناخته نشده است، استراتژی ویرایش ژن ممکن است ایمن تر از انتقال ژن با واسطه لنتی ویروس در نظر گرفته نشود. روش معمولی (یعنی افزودن ژن سالم) موثرترین روش درمانی برای تالاسمی ها تا به امروز است. اما خب تحقیقات جدید نشان می دهند تزریق HSCهای اتولوگ اصلاح شده با یک ناقل لنتی ویروسی که ژن β-گلوبین را بیان می کند به بیمار، یک رویکرد امیدوا رکننده برای درمان کامل بتا تالاسمی است.
مترجم: سارا فرخی
