خون انسان از اسیدها و بازها تشکیل شده است که میزان آن‌ها را می‌توان با مقیاس pH اندازه گیری نمود. حفظ تعادل صحیح بین اسیدها و بازها بسیار مهم است چراکه حتی یک تغییر جزئی می‌تواند باعث مشکلات سلامتی در فرد شود. به طور معمول، مقدار بازهای موجود در خون باید کمی بیشتر از مقدار اسید باشد. آلکالوز متابولیک بیماری است که وقتی خون بیش از حد قلیایی می‌شود (یعنی مقدار بازهای آن زیاد می‌شود)، رخ می‌دهد. همانطور که احتمالاً می‌دانید، قلیایی بودن نقطه مقابل اسیدی بودن است. با این مقاله از آزمایشگاه تخصصی ژنتیک پزشکی سیتوژنوم همراه باشید تا اطلاعات کامل‌تری در مورد این اختلال کسب نمایید.
آلکالوز متابولیک چیست؟
بدن ما عملکرد بهتری دارد وقتی که تعادل اسیدی-قلیایی خون ما کمی به سمت قلیایی متمایل شود. آلکالوز متابولیک زمانی اتفاق می‌افتد که بدن دچار یکی از وقایع زیر شود:
- یون‌های بی کربنات تولید کننده قلیایی بیش از حد شود
- یون‌های هیدروژن تولید کننده اسید بسیار کم شود
- گاهی نیز می‌تواند به دلیل کاهش سطح دی اکسید کربن خون (که یک اسید است) رخ دهد.
بسیاری از افراد هیچ علائمی از آلکالوز متابولیک را تجربه نمی‌کنند، بنابراین ممکن است ندانید که به آن مبتلا هستید.
علائم آلکالوز متابولیک
آلکالوز متابولیک ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. افراد مبتلا به این نوع آلکالوز اغلب از بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد کننده آن شکایت دارند. این علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:
- استفراغ
- اسهال
- تورم در ناحیه پایین پا (ادم محیطی)
- خستگی
موارد شدید آلکالوز متابولیک می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- تحریک پذیری
- اسپاسم و انقباض عضلانی
- سوزن سوزن شدن و بی‌حسی
- آریتمی (ضربان قلب نامنظم)
- گیجی
- تشنج
- کما
علائم شدید بیشتر در مواردی شایع است که آلکالوز ناشی از بیماری مزمن کبدی باشد.
علل آلکالوز متابولیک
چندین بیماری زمینه‌ای مختلف می‌توانند باعث آلکالوز متابولیک شوند که برخی از آن‌ها عبارت هستند از:
از دست دادن اسید معده: این شایع‌ترین علت آلکالوز متابولیک است که معمولاً با استفراغ یا مکش از طریق لوله تغذیه بینی ایجاد می‌شود. آب معده دارای مقدار زیادی اسید کلریدریک است. این یک اسید قوی است که از دست دادن آن باعث افزایش خاصیت قلیایی خون می‌شود. استفراغ می‌تواند ناشی از بسیاری از اختلالات معده باشد. با کشف و درمان علت استفراغ، پزشک شما آلکالوز متابولیک را درمان می‌کند.
مصرف بیش از حد آنتی اسیدها: استفاده از آنتی اسید به طور معمول منجر به آلکالوز متابولیک نمی‌شود اما اگر کلیه‌های شما ضعیف یا از کار افتاده است و از یک آنتی اسید غیر قابل جذب استفاده می‌کنید، می‌تواند اختلال قلیایی ایجاد نماید. آنتی اسیدهای غیر قابل جذب حاوی هیدروکسید آلومینیوم یا هیدروکسید منیزیم هستند.
داروهای ادرار آور: برخی از داروهای ادرار آور (قرص‌های مدر) که معمولاً برای فشار خون بالا تجویز می‌شوند، می‌توانند باعث افزایش ترشح اسید ادرار شوند. افزایش ترشح اسید در ادرار می‌تواند خون شما را قلیایی کند. اگر هنگام مصرف داروهایی مانند تیازید یا دیورتیک‌های حلقه‌ای، آلکالوز نشان داده شود، ممکن است پزشک از شما بخواهد که مصرف دارو را قطع کنید.
کمبود پتاسیم (هیپوکالمی): کمبود پتاسیم می‌تواند باعث شود که یون‌های هیدروژن که به طور معمول در مایع اطراف سلول‌ها وجود دارد در داخل سلول‌ها جابه جا شوند. فقدان یون هیدروژن اسیدی باعث قلیایی شدن مایعات و خون می‌شود.
کاهش حجم خون در عروق (EABV): این اتفاق نیز می‌تواند هم از قلب ضعیف شده و هم از سیروز کبدی ناشی شود. کاهش جریان خون توانایی بدن را در از بین بردن یون‌های بی کربنات قلیایی مختل می‌کند.
نارسایی قلب، کلیه یا کبد: آلکالوز متابولیک می‌تواند به دلیل نارسایی ارگان اصلی مانند قلب، کلیه یا کبد نیز ایجاد شود. این حالت منجر به کاهش پتاسیم می‌گردد.
علل ژنتیکی: در موارد نادر، یک جهش ژنی می‌تواند علت آلکالوز متابولیک باشد. پنج بیماری ارثی که می‌توانند باعث آلکالوز متابولیک شوند:
- سندرم بارتر
- سندرم گیتلمن
- سندرم لیدل
- آلدوسترونیسم قابل اصلاح گلوکوکورتیکوئید
- وجود بیش از حد مینرالوکورتیکوئید
تشخیص آلکالوز متابولیک
برای شروع تشخیص، پزشک سابقه پزشکی شما را گرفته و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. اگر آن‌ها به آلکالوز مشکوک باشند، خون و ادرار را مورد بررسی دقیق قرار می‌دهند و سطح اکسیژن و دی اکسید کربن را در رگ‌ها چک می‌کنند و در نهایت میزان اسیدیته و قلیایی خون را اندازه گیری می‌نمایند.
بررسی سطح pH
اسیدیته یا قلیایی بودن یک مایع در مقیاسی به نام pH اندازه گیری می‌شود. در آلکالوز متابولیک pH خون فرد بالا است. خنثی‌ترین ماده، آب دارای PH 7 است. وقتی pH مایع به زیر 7 می‌رسد، اسیدی می شود و وقتی از 7 بالاتر می‌رود، قلیایی خواهد شد. خون شما به طور معمول دارای pH از 7/35 تا 7/45 یا کمی قلیایی است. هنگامی که pH به طور قابل توجهی بالاتر از این سطح افزایش می یابد، دچار آلکالوز متابولیک می‌شوید.
آنالیز ادرار
پزشک همچنین ممکن است غلظت یون های کلرید و پتاسیم را در ادرار آزمایش کند. هنگامی که سطح کلرید کم باشد، نشان می‌دهد که فرد ممکن است به درمان با محلول نمک پاسخ دهد. غلظت کم پتاسیم می‌تواند کمبود پتاسیم یا استفاده بیش از حد از ملین‌ها را نشان دهد.
درمان آلکالوز متابولیک چگونه است؟
میزان مراقبت و نوع درمان به علت اصلی ایجاد کننده آلکالوز متابولیک و شدت علائم فرد بستگی دارد. موارد خفیف این بیماری ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند اما علائم شدید نیاز به توجه فوری دارند. در حالت کلی درمان آلکالوز متابولیک به تزریق داروهای داخل وریدی (IV) برای انتقال مایعات و سایر مواد مانند موارد زیر منتهی می‌شود:
- تزریق محلول سالین
- جایگزین پتاسیم
- جایگزین منیزیم
- تزریق کلرید
- تزریق اسید هیدروکلریک
- قطع داروهایی که باعث این عارضه شده اند، به عنوان مثال دوزهای بالای دیورتیک‌ها
جلوگیری از بروز آلکالوز متابولیک
یکی از روش‌های پیشگیری از بروز این بیماری رسیدگی به علت زمینه‌ای است. این ممکن است شامل اصلاح درمان برای سایر مشکلات پزشکی باشد. اگر از قرص‌های مخصوص برای کاهش فشار روی قلب خود استفاده می‌کنید، پزشکتان ممکن است دوز را کاهش دهد. افرادی که برای GERD از آنتی اسیدها استفاده می‌کنند ممکن است برای جلوگیری از مصرف بیش از حد بی کربنات سدیم به داروی دیگری نیاز داشته باشند.
چشم انداز آلکالوز متابولیک
آلکالوز متابولیک گاهی در اثر استفراغ شدید ایجاد می‌شود که باعث از بین رفتن مایعات اسیدی معده می‌شود. این معمولاً با درمان با محلول نمکی قابل برگشت است. برخی موارد آلکالوز به دلیل بیماری‌های جدی زمینه‌ای قلب، کلیه یا کبد ایجاد می‌شود در حالی که آلکالوز اغلب در کوتاه مدت قابل برگشت است. برای بهبودی پایدار باید بیماری زمینه ای را درمان کرد. شما باید مدت کوتاهی پس از اینکه داروهایتان موجب برقراری تعادل اسید و باز شدند، احساس بهتری داشته باشید. درمان‌های IV برای جذب توسط بدن شما زمان می‌برد و ممکن است به بیش از یک دوز تزریق نیاز داشته باشید. بسیاری از افراد ظرف چند ساعت یا روز بعد احساس بهتری دارند با این حال در صورت مشاهده علائم جدید یا ماندگار به پزشک مراجعه کنید.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
