سندروم های کروموزومی
سندروم های کروموزومی که پیش از این سندروم های شکستگی کروموزوم (chromosome breakage syndromes) نامیده می شد، متشکل از تعدادی از وضعیت های بالینی نادر و در عین حال مشخص می باشد. این سندروم ها علاوه بر تنوع بالینی از ویژگی های مهم مشترکی مانند استعداد ابتلا به سرطان، نقص ایمنی، عقب ماندگی در رشد و پیری زودرس برخوردارند که احتمالا نتیجه مستقیم اثر ناپایداری ژنتیکی بر روی الگوی طبیعی تکثیر سلول می باشد. سندروم های ناپایداری کروموزومی کلاسیک شامل آنمی فانکونی، اتاکسی تلانژکتیازی، سندروم نیجمژن، سندروم ICF، سندرم روبرت، سندروم ورنر، سندروم بلوم و زیرودرماپیگمنتازوم می باشد. تمامی این سندروم ها اتوزومی نهفته بوده و تغییرات کرموزومی افزایش یافته (خود به خود یا القایی) را نشان می دهند و به جز سندروم روبرت تمامی آن ها مستعد ابتلا به سرطان می باشند. شیوع بیشتر نئوپلازی ممکن است در افراد خانوادۀ مبتلایان نیز مشاهده شود.
آنمی فانکونی (Fanconi anemia)
آنمی فانکونی (FA) نوعی اختلال اتوزومی مغلوب و از سندروم های کروموزومی است که در بیشتر بیماران با نارسایی پیشروندۀ مغز استخوان (آنمی اپلاستیک) همراه می باشد. هیپوپلازی عمومی مغز استخوان منجر به نوتروپنی، ترومبوسیتوپنی و کاهش تعداد گلبول های قرمز در گردش خون می شود. به علاوه ممکن است در غالب مبتلایان ناهنجاری های مادرزادی پیکری دیده شود که شامل بثورات پوستی (لکه های شیر قهوه)، اسکلتی (فقدان انگشت شست دست، هیپوپلازی شعاعی، اسکولیوز)، ادراری – تناسلی (کلیه های نعل اسبی شکل، گنادهای رشد نکرده) و نیز گوارشی، قلبی و ناهنجاری های عصبی است. بیماران به داروهای آلکیله کننده مانند میتومایسین C (MMC) حساسیت زیادی نشان می دهند. FA به شدت با افزایش استعداد ابتلا به بدخیمی به ویژه لوسمی میلویید حاد ارتباط دارد که تقریبا در ۹ درصد بیماران روی می دهد. پیش آگهی ضعیف است. بیماران دیگر به سادگی دچار نقص مغز استخوان یا آنمی اپلاستیک می شوند.
انواع آسیب های کروماتیدی در سلول آنمی فانکونی پس از تیمار با میتومایسین C.
روش بررسی: کشت لنفوسیت های خون محیطی بیمار و فرد سالم و تیمار با عامل آلکیله کننده انجام می شود. سپس فراوانی ناهنجاری های کروماتیدی آنالیز می گردد.
نوع نمونه و شرایط آن: خون محیطی هپارینه که بهتر است تازه تهیه شده باشد اما می تواند در دمای ۴-۸ درجه سانتیگراد (روی یخ) تا ۷۲ ساعت به آزمایشگاه انتقال داده شود.
آتاکسی تلانژکتیازی (Ataxia Telangiectasia)
به طور کلی یکی از سندروم های کروموزومی اتوزومی نهفته محسوب می شود. ژن AT روی کرومووزم شماره ۱۱ در ناحیه ۲۳q-22q11 ( ناحیه ای در برگیرنده مکان ژنی برای عملکرد ایمنی و عصبی ) مکان یابی شده است. ویژگی های اصلی سیستم عصبی شامل آتاکسی مغزی پیشرونده است که در دوران نوزادی و اوان کودکی ظاهر می شود و نیز نقص ایمنی شدید می باشد. چند مثال دیگر از ویژگی های بالینی شامل تلانژکتیازی ملتحمه چشم است که ممکن است در شروع تظاهر وابسته به سن باشد. یک ویژگی عمده این اختلال استعداد ابتلا به تومورهای لنفوییدی، لنفوما یا لوسمی لنفوسیتی است. این بیماران به عوامل شیمیایی و پرتوهای یون ساز حساسیت بیش از حد (۲ تا ۴ برابر افراد سالم) نشان می دهند.
روش بررسی: کشت لنفوسیت های خون محیطی بیمار و تیمار آن با عامل آسیب رسان به DNA (یا تابش پرتو) در مرحله G2 چرخه سلول انجام می شود. سپس فراوانی ناهنجاری های کروماتیدی آنالیز می گردد.
نوع نمونه و شرایط آن: خون محیطی هپارینه که بهتر است تازه تهیه شده باشد اما می تواند در دمای ۴-۸ درجه سانتیگراد (روی یخ) تا ۷۲ ساعت به آزمایشگاه انتقال داده شود.
سندروم بلوم (Bloom’s syndrome)
سندروم بلوم (BS) یک اختلال ژنتیکی نادراز سندروم های کروموزومی اتوزومی نهفته است. عقب ماندگی در رشد پیش از تولد شروع می شود که به کاهش وزن به هنگام تولد منجر می شود و پس از تولد تداوم می یابد به گونه ای که بیماران به طور پیوسته از ۳/۱ قد و وزن طبیعی برخوردار خواهند بود. سرخی پوست بیشتر روی گونه ها و پل بینی ایجاد می شود که با تابش نور خورشید بیشتر می شود و از زمان نوزادی ظاهر می شود. هیپو- و هایپر- پیگمنتاسیون پوست نیز دیده می شود. معمولا نقص ایمنی شدید به ویژه IgA و IgM روی می دهد. مشاهده کلینوداکتیلی (Clinodactyly) متداول است و پلی داکتیلی (Polydactyly) یا سین داکتیلی (Syndactyly) نیز در بعضی موارد روی می دهد. بیماران سندروم بلوم، مستعد بدخیمی ها به ویژه لوسمی حاد می باشند. مواردی از تومور ویلمز و کارسینویید گزارش شده است.
روش بررسی: در آزمایشگاه سیتوژنوم میکرونوکلئی زمینه یا تبادل کروماتیدهای خواهری (SCE) با کشت لنفوسیت های خون محیطی بیمار برای تشخیص سندروم بلوم انجام می شود. در وضعیت های تردید آمیز فراوانی SCE در لنفوسیت های خون محیطی پس از در معرض قرار دادن سلول ها با عوامل موتاژن بررسی می شود. تبادل کروماتیدهای خواهری با تیمار سلول ها با برومودئوکسی یوریدین و رنگ آمیزی با رنگ هوخست و تابش نور فرابنفش و سپس رنگ آمیزی با گیمسا مشاهده می شود.
نوع نمونه و شرایط آن: خون محیطی هپارینه که بهتر است تازه تهیه شده باشد اما می تواند در دمای ۴-۸ درجه سانتیگراد (روی یخ) تا ۷۲ ساعت به آزمایشگاه انتقال داده شود.
