نظر اسلام در مورد ازدواج فامیلی چیست؟ ازدواج فاميلی كه در بسياری از مناطق دنيا شايع است به عنوان عاملی در افزايش شيوع بيماری‌های ژنتيكی مورد توجه قرار گرفته است. عوارض جانبی ممکن است به بیان ژن‌های دریافت شده از اجداد مشترک و مرگ و میر و عوارض در فرزندان نسبت داده شود. ایران از نظر تعداد ازدواج‌های فامیلی جزو صدرنشینان در دنیا است و همچون روال قدیم بسیاری از دخترها و پسرها با اقوام دور و نزدیک خود وصلت می‌کنند که با مخالفت متخصصین ژنتیک همراه است. دین مبین اسلام نیز به نقل از پیشوایان معصوم در احادیث معتبر این ازدواج را جایز ندانسته‌اند. به منظور بررسی این احادیث و نگاه اسلام به ازدواج فامیلی با این مقاله از آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم همراه باشید.
مفهوم ازدواج فامیلی چیست؟
ازدواج‌های فامیلی بین خویشاوندان خونی اتفاق می‌افتد یعنی زن و شوهر باید حداقل یک جد مشترک داشته باشند. این افراد ابتدا پسر عمو هستند (مثلاً دختر عموی پدری، دختر عمه مادر، دختر عموی مادر و غیره). پسر عموی دوم (مثلاً نوه عموی پدری، نوه عمه مادر، نوه عمه پدری و غیره)؛ پسر عموهای سوم (به عنوان مثال نوه بزرگ خاله مادر، نوه عمه، نوه عمه مادر و غیره)؛ و پسر عموی مضاعف (به عنوان مثال پسر عموی موازی دو طرفه). خطر تولد نوزادان مبتلا به بیماری‌های مادرزادی در ازدواج‌های فامیلی 2 تا 3 برابر بیشتر از افراد عادی است؛ حتی اگر این ازدواج بین فامیل‌های دور اتفاق بیافتد.
نظر اسلام در مورد ازدواج فامیلی
در اسلام بر ازدواج و حمایت از فرزندان تأکید زیادی شده است و در مورد ازدواج، انتخاب همسر، رابطه بین زوجین و وظایف و حقوق آن‌ها و همچنین حمایت از فرزندان و حقوق آن‌ها، توصیه‌های زیادی شده است. ازدواج فامیلی نه تنها توصیه نشده بلکه مورد انتقاد اسلام هم قرار گرفته است. برخی از احادیث معصومین (ع) در مورد ازدواج فامیلی را ذکر می‌کنیم. به عنوان مثال از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که می‌فرمایند:
- “با افراد غریبه ازدواج کنید که فرزندان ضعیفی نداشته باشید”
همچنین نقل قول از امام صادق (علیه السلام) وجود دارد که می‌فرمایند:
- “با خویشاوندان خونی ازدواج نکنید زیرا نوزادان ضعیف به دنیا خواهند آمد”.
این احادیث بار دیگر موجب شدند تا روشن شود که “دین و علم هیچ مغایرتی با یک دیگر ندارند” و بواسطه همین امر، ازدواج فامیلی جایز شمرده “نشده” و برخی مراجع آن را مکروه اعلام نموده‌اند. به عنوان مثال آیت الله مکارم شیرازی در پاسخ به حکم ازدواج فامیلی گفته‌اند:
- ازدواج اشکالی ندارد ولی طبق روایتى که از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) به این مضمون رسیده است که با نزدیکان ازدواج نکنید به علّت این‌که فرزند ضعیف به دنیا می‌آید ازدواج با نزدیکان مکروه است و چنانچه از لحاظ پزشکی و آزمایش‌ها نهی شده، بهتر است از آن بپرهیزند.
چرا ازدواج فامیلی توصیه نمی‌شود؟
میلیاردها دلار هر ساله برای درمان و کنترل بیماری‌های مادرزادی ناشی از ازدواج‌های فامیلی صرف می‌شود. در کشورهای عربی درمان 4 بیماری ارثی از جمله تالاسمی، آنمی سلول داسی، فیبروز کیستیک و هموفیلی سالانه بیش از 13 میلیارد دلار هزینه دارد.
در ایران سالانه 30-40 هزار کودک معلول متولد می‌شوند (!) و مبالغ بسیار هنگفتی برای کنترل علائم و مراقبت از این کودکان هزینه می‌شود (توجه داشته باشید که بیماری‌های ژنتیکی درمان ندارند). با توجه به ماهيت رنج‌آور و آسيب‌های روانی ناشی از چنين بيماری‌هايی، پيشنهاد می‌شود كه به دنبال راه حل منطقی برای رفع اين مشكل باشيم. مشاوره ژنتیک می‌تواند در این زمینه بسیار مفید باشد! این مشاوره می‌تواند قبل یا بعد از آزمایش ژنتیک انجام شود. هدف از این کار توانمندسازی افراد برای مقابله با موقعیت‌های مختلف و کمک به آن‌ها برای تصمیم‌گیری مناسب است. مباحث اخلاقی بیشماری در زمینه مشاوره ژنتیک مطرح شده است در این راستا مشاوران باید اصول کلی اخلاق پزشکی از جمله احترام به استقلال، نیکوکاری، عدم سوء رفتار و عدالت را رعایت کنند. با توجه به اهمیت اخلاق در مشاوره ژنتیک، بررسی مباحث اخلاقی مرتبط با مشاوره بالینی در ازدواج زناشویی بخش عمده‌ای از این مطالعه است. بدیهی است که مشاوره ژنتیک بدون رعایت اصول اخلاقی ممکن است مضر نیز باشد.
نتیجه
مشاوره ژنتیک به عنوان یکی از راه‌های مهم پیشگیری از بیماری‌های مادرزادی شناخته شده است. ارائه مشاوره ژنتیک نقش مهمی در تصمیم‌گیری در زمینه ظرفیت‌سازی برای موضوعات مهمی مانند انتخاب همسر و باروری دارد. مشاوره ژنتیک همچنین بسیاری از چالش‌های اخلاقی را برای متخصصان به وجود می‌آورد بنابراین لازم است متخصصان این حوزه با مباحث اخلاقی مرتبط و اصول تصمیم‌گیری اخلاقی آشنا شوند.
یک اصل اساسی در سیستم بهداشت و درمان، اولویت پیشگیری از درمان است و مسئولان باید راهکارهای عملی و مؤثر برای کاهش هزینه‌ها و فراهم کردن دسترسی عادلانه به مراکز مشاوره ژنتیک را به مردم ارائه دهند. در واقع روند اخلاقی این مشاوره‌ها تأثیر قابل توجهی در تصمیم‌گیری زوجین خواهد داشت.
مترجم و نویسنده: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
