توبروس اسکلروزیس (Tuberous sclerosis) که به آن کمپلکس توبروس اسکلروزیس یا TSC نیز گفته می شود، یک بیماری ژنتیکی نادر و چند سیستمی است که باعث رشد تومورهای غیر سرطانی (خوش خیم) در مغز و سایر اندام های حیاتی مانند کلیه ها، قلب، چشم ها، ریه ها می شود. توبر اسکلروزیس پوست معمولاً سیستم عصبی مرکزی را تحت تأثیر قرار می دهد و می تواند منجر به بروز ترکیبی از علائم از جمله تشنج، اختلال در رشد عقلانی، اوتیسم، مشکلات رفتاری، ناهنجاری های پوستی و بیماری های کلیوی شود. با مجله پزشکی سیتوژنوم همراه باشید تا بیشتر در مورد این اختلال ژنتیکی آشنا شوید.
بیماری توبر اسکلروزیس چیست؟
نام توبروس اسکلروزیس از ندول های غده ای یا سیب زمینی مانند در مغز گرفته شده است که با افزایش سن کلسیفیک و سفت یا اسکلروتیک می شوند. TSC در همه نژادها و گروه های قومی و در هر دو جنس مونث و مذکر رخ می دهد. این بیماری از بدو تولد وجود دارد، اگرچه ممکن است بلافاصله مشکلات و علائم آشکاری ایجاد نکند. برخی از افراد مبتلا به TSC علائم و نشانه های خفیفی دارند که باعث میشود این بیماری تا بزرگسالی تشخیص داده نشود (در برخی موارد هیچگاه تشخیص داده نمی شود) اما در برخی دیگر ناتوانی های جدی بروز می کند که منجر به تشخیص می شود. اگرچه هیچ درمان قطعی برای اسکلروز توبروس وجود ندارد و دوره یا شدت این اختلال قابل پیش بینی نیست، با این حال درمان هایی برای مدیریت علائم در دسترس هستند که آزمایشگاه ژنتیک سیتوژنوم در مقالات بعدی به آن اشاره خواهد کرد.
نام های دیگر بیماری توبروس اسکلروزیس چیست؟
برخی پزشکان در سرتاسر دنیا، بیماری توبر اسکلروزیس را با نام های زیر نیز می شناسند:
- بیماری بورنویل (Bourneville disease)
- فاکوماتوز بورنویل (Bourneville phakomatosis)
- اسکلروز مغزی (Cerebral sclerosis)
- اسکلروز توبروزا (Sclerosis tuberosa)
وراثت توبر اسکلروزیس چگونه است؟
بیماری توبروس اسکلروزیس دارای الگوی توارث اتوزومال غالب (autosomal dominant) است، به این معنی که یک کپی از ژن تغییر یافته در هر سلول برای افزایش خطر ابتلا به تومورها و سایر مشکلات در رشد کافی است. نوع جهش ها به صورت زیر است:
- دریافت ژن بیماری از پدر یا مادر مبتلا: در حدود یک سوم موارد، فرد مبتلا یک جهش در ژن های TSC1 یا TSC2 دارد که آن را از والدین مبتلا به این اختلال به ارث برده است. در این موارد، این والدین در هر بارداری 50% شانس داشتن فرزند (دختر یا پسر) سالم و 50% شانس داشتن فرزند مبتلا خواهند داشت.
- جهش های جدید، بدون سابقه خانوادگی: دو سوم باقیمانده افراد مبتلا به این بیماری با واریانت های جدیدی (جهش های جدید) در ژن TSC1 یا TSC2 متولد می شوند. این جهش ها که به آن ها “اسپورادیک” یا پراکنده گفته می شود، در افرادی که سابقه کمپلکس توبروس اسکلروزیس در خانواده خود ندارند، رخ می دهد.
به نظر می رسد جهش های ژنی در ژن TSC1 در افرادی که سابقه خانوادگی TSC را دارند شایع تر است، در حالی که واریانت های موجود در ژن TSC2 در موارد اسپورادیک بیشتر رخ می دهد. به ندرت پیش می آید که افراد مبتلا به این بیماری حداقل یکی از واریانت هایی که تا به الان شناسایی شده است را در ژن TSC1 یا TSC2 خود نداشته باشند. تحقیقات نشان می دهند که در این موارد، این وضعیت ممکن است به دلیل یک واریانت تصادفی در ژن TSC1 یا TSC2 به وجود بیاید که در مراحل اولیه رشد ایجاد می شود در نتیجه، برخی از سلول های بدن دارای نسخه طبیعی ژن هستند، در حالی که برخی دیگر دارای نسخه تغییر یافته هستند به این وضعیت موزائیسم می گویند (یعنی موزائیسم توبر اسکلروزیس).
عوامل خطر توبروس اسکلروزیس کدامند؟
توبروس اسکلروزیس می تواند نتیجه یکی از موارد زیر باشد:
- یک خطا در تقسیم سلولی تصادفی: همانطور که گفته شد حدود دو سوم افرادی که مبتلا به توبروسکلروزیس هستند، جهش جدیدی در ژن TSC1 یا TSC2 دارند (که ژن های مرتبط با توبروس اسکلروزیس هستند) و سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را ندارند.
- وراثت: حدود یک سوم افراد مبتلا به توبروسکلروزیس ژن تغییر یافته TSC1 یا TSC2 را از والدین مبتلا به این اختلال به ارث می برند. اگر مبتلا به توبروسکلروزیس هستید، تا 50 درصد احتمال دارد که این بیماری را به فرزندان بیولوژیکی خود منتقل کنید. شدت این بیماری در هر فرزندتان ممکن است متفاوت باشد. والدین مبتلا به TSC ممکن است فرزندی داشته باشند که نوع خفیف یا شدیدتر این اختلال را داشته باشند.
عوارض توبر اسکلروزیس چیست؟
در افراد مبتلا به توبر اسکلروزیس بسته به محل رشد تومورهای غیر سرطانی (تومورهای خوش خیم) و اندازه آن ها، عوارض می توانند شدید یا تهدید کننده زندگی باشند. در ادامه به چند نمونه از عوارض شایع این بیماری اشاره شده است:
- وجود مایعات اضافی در مغز و اطراف آن: یکی از موارد غده ای که در مغز رشد می کنند می توانند جریان مایع مغزی- نخاعی را در داخل مغز مسدود کنند. این انسداد می تواند باعث تجمع مایع در حفره ها (بطن ها) در اعماق مغز شود، به این وضعیت هیدروسفالی (hydrocephalus) گفته می شود. علائم و نشانه های مختلف هیدروسفالی شامل بزرگ شدن سر به طور غیر طبیعی، حالت تهوع، سردرد و تغییرات رفتاری است.
- عوارض قلبی: رشد غده ها در قلب، معمولاً در نوزادان می تواند جریان خون را مسدود کند یا باعث ایجاد مشکلاتی در ریتم قلب یعنی دیس ریتمی (dysrhythmia) شود.
- آسیب کلیه: رشد غده های خوش خیم در کلیه می تواند بزرگ و گسترده باشد و باعث مشکلات بالقوه و جدی (حتی تهدید کننده زندگی) شود. وجود غده در کلیه می تواند باعث افزایش فشار خون یا خونریزی شود که منجر به نارسایی کلیه می گردد. لازم به ذکر است که به ندرت پیش می آید که رشد غده در کلیه باعث بروز سرطان شود.
- نارسایی ریه: رشد غدد در ریه ها می تواند منجر به کوچک و جمع شدن ریه یا مایع اطراف ریه شود که در عملکرد ریه اختلال ایجاد می کند.
- افزایش خطر تومورهای سرطانی (بدخیم): توبروس اسکلروزیس با افزایش خطر ابتلا به تومورهای بدخیم در کلیه ها و مغز مرتبط است.
- آسیب بینایی رشد چشم: در صورتی که غده های رشد کرده در چشم بیش از حد شبکیه را مسدود کنند، می توانند بینایی را مختل کنند، اگرچه این اتفاق نادر است.
فراوانی توبروز اسکلروزیس چقدراست؟
کمپلکس توبروس اسکلروزیس از هر 6000 تا 10000 نفر 1 نفر را مبتلا می کند.
چشم انداز
چشم انداز افراد مبتلا به توبروس اسکلروزیس می تواند به طور قابل توجهی از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. برخی از افراد علائم کمی دارند و این وضعیت تأثیر کمی بر زندگی آن ها دارد، در حالی که برخی دیگر (به ویژه آن هایی که دارای جهش در ژن TSC2 یا مشکلات آشکار از سنین پایین هستند) می توانند زندگی شدید و بالقوه داشته باشند؛ مشکلات تهدید کننده ای که نیاز به مراقبت مادام العمر دارند. بسیاری از افراد طول عمر طبیعی خواهند داشت، اگرچه ممکن است تعدادی از عوارض تهدید کننده زندگی در آن ها ایجاد شود. این عوارض شامل از دست دادن عملکرد کلیه، بروز یک عفونت جدی ریه به نام برونکوپنومونی (bronchopneumonia) و یک نوع شدید از تشنج صرعی به نام “صرع پایدار یا صرع استاتوس” (epilepticus) است. افراد مبتلا به توبروس اسکلروزیس ممکن است خطر ابتلا به انواع خاصی از سرطان مانند سرطان کلیه را نیز داشته باشند، اما این اتفاق نادر است.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
