سندروم تریچر کالینز (TCS) یک اختلال ژنتیکی و ارث پذیر است که علائم بارزی همچون تغییر شکل گوش، چشم، استخوان گونه و چانه دارد؛ با این حال میزان ابتلای فرد و علائم او ممکن است از خفیف تا شدید متفاوت باشد. عوارض ناشی از این بیماری ممکن است شامل مشکلات تنفسی، مشکلات بینایی، شکاف کام و کاهش شنوایی باشد؛ اما باید بدانید که افراد مبتلا به طور کلی هوش طبیعی دارند. آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم در این مقاله به بررسی آسیب شناسی، علت و علائم این سندرم می‌پردازد.
سندروم تریچر کالینز چیست؟
سندروم تریچر کالینز (Treacher Collins) بیماری ژنتیکی است که بر رشد استخوان‌ها و سایر بافت‌های صورت تأثیر می‌گذارد. علائم و نشانه‌های این اختلال در افراد مختلف بسیار متفاوت است به طوریکه در برخی مبتلایان تقریباً غیرقابل توجه است و در برخی دیگر شدید و قابل مشاهده است. نام گذاری این بیماری به افتخار ادوارد تریچر کالینز (چشم پزشک لندنی که برای اولین بار این اختلال را در ادبیات پزشکی در سال 1900 توصیف کرد)، انجام شده است. تریچر کالینز را همچنین با نام “دیسوستوز فک پایین” (Mandibulofacial dysostosis) یا سندرم تریچر کالینز-فرانسکتی (Treacher Collins-Franceschetti syndrome) نیز ممکن است بشناسند.
علائم سندروم تریچر کالینز چیست؟
همانطور که ذکر شد، سندرم تریچر کالینز (TCS) یک اختلال ژنتیکی نادر است که غالبا با ناهنجاریهای متمایز سر و صورت مشخص می‌شود. علائم و شدت آن می‌تواند از فردی به فرد دیگر حتی در بین اعضای یک خانواده به طور چشمگیری متفاوت باشد؛ یعنی برخی از افراد ممکن است به قدری خفیف تحت تأثیر قرار گیرند که اشتباهاً تصور شود که سالم هستند. برخی دیگر ممکن است ناهنجاریهای قابل توجهی مانند عوارض تنفسی تهدید کننده زندگی داشته باشند. توجه به این نکته مهم است که افراد مبتلا همه علائمی که در زیر به آن ها اشاره می‌کنیم را نخواهند داشت. این علائم عبارت هستند از:
- ناهنجاری های جمجمه و صورت: که شامل عدم رشد و توسعه استخوان های گونه، فک‌های بالا و پایین، کام و دهان است و می تواند منجر به ایجاد مشکل در تنفس و تغذیه شود. ناهنجاریهای ناشی از این سندروم معمولاً متقارن هستند (تقریباً در هر دو طرف صورت یکسان) و از بدو تولد وجود دارند (ذاتی).
- مشکلات چشمی: افراد مبتلا به تریچر کالینز معمولاً دارای چشم‌‌های مایل به سمت پایین، مژه‌‌های پراکنده و نوعی بریدگی در پلک‌‌های پایین به نام کولوبومای پلک هستند. برخی از افراد مبتلا نیز دارای ناهنجاریهای دیگری در چشم خود می‌باشند که می‌تواند منجر به از دست دادن بینایی‌شان شود.
- مشکلات شنوایی: از دست دادن شنوایی در حدود نیمی از افراد مبتلا رخ می‌دهد. این کم شنوایی ناشی از نقص سه استخوان کوچک در گوش میانی است که صدا را منتقل می کنند.
- بدشکلی گوش‌ها: گوش‌های بیرونی افراد مبتلا ممکن است مچاله شده یا چرخیده باشند.
- تکلم: رشد گفتار و زبان می‌تواند به دلیل کم شنوایی، شکاف کام یا مشکلات فک و راه هوایی به خطر بیافتد.
- هوش: هوش مبتلایان معمولاً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد، اما ناهنجاریهای مغزی و رفتاری مانند میکروسفالی و تاخیر شناختی به ندرت به عنوان بخشی از این بیماری گزارش شده است.
- گونه تکامل نیافته: نوزادان مبتلا به TCS گونه‌‌های رشد نیافته (هیپوپلاستیک) دارند یا اصلا استخوان گونه ندارند (مالار) که باعث می شود این ناحیه از صورتشان صاف یا فرورفته به نظر برسد.
- فک بسیار کوچک: استخوان فک پایین در مبتلایان به طور ناقص رشد یافته است (هیپوپلازی فک پایین) که باعث می‌شود چانه و فک پایین به طور غیر طبیعی کوچک به نظر برسند (میکروگناتیا).
- توسعه نیافتن گلو: نوزادان مبتلا همچنین ممکن است توسعه نیافتگی گلو (هیپوپلازی حلق) را نشان دهند. هیپوپلازی حلق همراه با عدم رشد فک پایین (هیپوپلازی فک پایین) و یا کوچکی غیرطبیعی فک (میکروگناتیا) ممکن است منجر به ایجاد مشکلاتی در تغذیه و یا مشکلات تنفسی (نارسایی تنفسی) در اوایل دوران نوزادی شوند.
- مشکلات تنفسی مانند آپنه انسدادی: کودکان مبتلا ممکن است آپنه انسدادی خواب را تجربه کنند که به معنی ایجاد وقفه‌های کوتاه و مکرر تنفس و حرکت هوا در طول خواب میباشد. در برخی از افرادی که به شدت مبتلا هستند، مشکلات تنفسی تهدید کننده زندگی ممکن است ایجاد شود. به عنوان مثال ناهنجاری‌هایی که ممکن است به مشکلات تنفسی یا تغذیه منجر شوند شامل باریک شدن یا انسداد راه‌های هوایی بینی (تنگی کانال یا آترزی) هستند.
- شکاف لب و کام
- ناهنجاریهای دهان و فک: که ممکن است منجر به ناهنجاریهای دندانی مانند عدم رشد دندانها (هیپوپلاستیک)، یا نامرتب بودن دندانها (مال اکلوژن)، از دست دادن دندانها (آژنزی دندان)، کدر شدن یا تغییر رنگ مینای دندان، رویش نامناسب برخی از دندان‌‌های فک بالا (مولرهای فک بالا) شود.
- مشکلات عصبی: تقریباً 5٪ از افراد مبتلا به TCS نقص رشدی یا مشکلات عصبی مانند تاخیر روانی حرکتی را از خود بروز می‌دهند با این حال هوششان عموماً تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد.
علت سندروم تریچر کالینز چیست؟
جهش در ژن‌های TCOF1، POLR1C یا POLR1D می‌تواند موجب ایجاد سندروم تریچر کالینز شود. جهش‌های موجود در ژن TCOF1 شایع‌ترین علت این اختلال است که 81 تا 93 درصد از کل موارد را تشکیل می‌دهد و جهش‌های ژنی در POLR1C و POLR1D باعث ایجاد 2 درصد از موارد ابتلا می‌شود. ژن TCOF1 دستورالعمل هایی را حمل دارد که حاوی اطلاعاتی برای ساختن و کدگذاری پروتئینی به نام تریکل (treacle) میباشد. نقش دقیق تریکل در ایجاد بیماری TCS به طور کامل شناخته نشده است. تقریباً در 60٪ از بیماران TCS، یک جهش جدید (که به طور تصادفی (خود به خود) بدون سابقه خانوادگی قبلی این اختلال (جهش de novo) رخ داده) می‌تواند موجب ایجاد علائم در فرد شود. با این حال، برخی از والدین ممکن است به طور خفیف تحت تأثیر قرار گیرند و از ابتلای خود به این اختلال خبر نداشته باشند. در حالت کلی در افرادی که جهش شناسایی شده در یکی از ژن‌های مذکور را ندارند، علت ژنتیکی این بیماری ناشناخته گزارش خواهد شد.
آیا تریچر کالینز ارث پذیر است؟
بله! سندروم تریچر کالینز می‌تواند از نسلی به نسل دیگر منتقل شود. در مورد TCOF1 نحوه توارث اتوزومال غالب (autosomal dominant) است، اگرچه موارد بسیار نادری از جهش های اتوزومال مغلوب (autosomal recessive) از آن نیز مشاهده شده است. جهش در ژن‌های POLR1B اتوزومال غالب و در ژن POLR1C اتوزومال مغلوب است و برای POLR1D می‌تواند اتوزومال غالب یا اتوزومال مغلوب باشد. اگر مفهوم غالب و مغلوب را متوجه نمی شوید به توضیحات زیر توجه کنید:
- غالب: اختلالات ژنتیکی غالب زمانی اتفاق می افتند که تنها یک نسخه از یک ژن غیرطبیعی برای ظهور بیماری لازم باشد. برای ژن های TCOF1، POLR1B و POLR1D، ژن غیر طبیعی (جهش یافته) می تواند از هر یک از والدین به ارث برسد یا می‌تواند نتیجه یک جهش جدید (تغییر خود به خودی ژن) در فرد مبتلا باشد. خطر انتقال ژن غیر طبیعی از والدین مبتلا به فرزندان برای هر بارداری 50 درصد است که این خطر برای کودکان دختر و پسر یکسان میباشد (به جنسیت ربطی ندارد و اتوزوم است). صرف نظر از اینکه جهش از مادر یا پدر به ارث رسیده باشد، به نظر می‌رسد که تاثیری بر شدت وضعیت TCS در فرزندان آن‌ها نداشته باشد.
- مغلوب: اختلالات ژنتیکی مغلوب (مانند TCS ناشی از جهش های POLR1C یا POLR1D) زمانی رخ می دهند که یک فرد، دو ژن غیر طبیعی یکسان را برای یک صفت از هر یک از والدین به ارث می برد. اگر فردی یک ژن طبیعی و یک ژن برای بیماری دریافت کند، ناقل بیماری خواهد بود اما معمولاً علائمی از خود نشان نخواهد داد. خطر این که دو والدین ناقل هر دو، ژن معیوب خود را به بچه منتقل کنند و در نتیجه فرزندی مبتلا داشته باشند در هر بارداری 25 درصد است. خطر داشتن فرزندی که مانند والدین ناقل است در هر بارداری 50 درصد است. احتمال اینکه کودک ژن های طبیعی را از هر دو والدین دریافت کند و از نظر ژنتیکی برای آن صفت خاص تحت تاثیر قرار نگیرد 25 درصد خواهد بود.
مترجم: سارا فرخی مشاور ژنتیک
