پاراپلژی اسپاستیک ارثی (Hereditary spastic paraplegia که اختصارا HSP گفته می شود) را با نام هایی همچون پاراپارزی اسپاستیک خانوادگی (FSP)، سندروم استرومپل لورن (Strümpell-Lorrain syndrome)، فلج ناقص و یا اسپاسم وراثتی می شناسند. این بیماری یک اختلال ارثی نادر است که باعث ضعف و سفتی عضلات پا می شود و علائم آن به تدریج در طول زمان بدتر می شوند. تشخیص دقیق افراد مبتلا به بیماری HSP دشوار است زیرا اغلب این بیماری را با بیماری های دیگر اشتباه می گیرند. با این مقاله از مجله پزشکی آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم همراه باشید تا بیشتر با علائم و علت پاراپلژی اسپاستیک ارثی آشنا شوید.
بیماری پاراپلژی اسپاستیک ارثی یا سندروم استرومپل لورن چیست و انواع آن کدامند؟
پاراپلژی اسپاستیک ارثی (HSP) به گروهی از اختلالات ارثی اشاره دارد که با علامتی مثل ضعف پیشرونده و اسپاستیسیته (سفتی) پاها مشخص می شود. در اوایل دوره بیماری، ممکن است مشکلات خفیف راه رفتن و سفتی وجود داشته باشد، اما این علائم معمولاً به آرامی پیشرفت می کنند به طوری که در نهایت افراد مبتلا به HSP ممکن است برای راه رفتن به عصا، واکر یا ویلچر نیاز داشته باشند. اگرچه ویژگی های اولیه بیماری HSP، اسپاستیسیته و ضعف پیشرونده اندام های تحتانی است، اما اگر فرد به اَشکال پیچیده مبتلا باشد ممکن است علائم دیگری را نیز تجربه کند. این علائم اضافی شامل اختلال بینایی به دلیل آب مروارید و مشکلات عصب بینایی و شبکیه چشم، آتاکسی (عدم هماهنگی عضلات)، صرع، اختلال شناختی، نوروپاتی محیطی و ناشنوایی است. این بیماری به 2 دسته تقسیم می شود:
- نوع خالص
- نوع پیچیده
علائم پاراپلژی اسپاستیک خانوادگی
همانطور که گفته شد، پاراپلژی اسپاستیک ارثی دو نوع دارد که در ادامه علائم آن ها را می خوانیم.
الف) علائم فلج ناقص خالص: حدود 90 درصد از افراد مبتلا به سندروم استرومپل لورن دارای نوع خالص این بیماری هستند.در HSP خالص علائم به طور کلی محدود به ضعیف شدن تدریجی در پاها، اختلال مثانه، اسپاستیسیته، راه رفتن غیرطبیعی، کاهش حس تعادل، و گاهی اوقات اختلال در احساسات پاها می باشد. اگر بخواهیم این علائم را دسته بندی کنیم، به صورت زیر خواهد بود:
- ضعف تدریجی در پاها
- افزایش تون عضلانی و سفتی عضلات (اسپاستیسیته)
- مشکلاتی در ادرار کردن مانند نیاز فوری به ادرار کردن، حتی زمانی که مثانه پر نیست
- کمبود حس در پاها (گاهی اوقات)
- کودکان ممکن است دچار سفتی پا و مشکلاتی در راه رفتن شوند، مانند زمین خوردن به ویژه در زمین های ناهموار. این اتفاق بدان دلیل است که خم کردن انگشتان پا به سمت بالا به دلیل داشتن عضلات ضعیف برای آن ها دشوار است.
- برخی از افراد ممکن است در نهایت نیاز به استفاده از عصای پیاده روی یا ویلچر داشته باشند. هرچند برخی ممکن است نیازی به استفاده از هیچ نوع تجهیزات حرکتی نداشته باشند.
ب) علائم فلج ناقص پیچیده: 10 درصد باقیمانده مبتلایان اسپاسم وراثتی به شکل پیچیده این بیماری دچار هستند. در HSP پیچیده که یک اختلال نادرتر است، علائم بیشتری نسبت به نوع خالص ممکن است وجود داشته باشد که شامل موارد زیر می باشد:
- نوروپاتی محیطی (آسیب عصبی در پاها یا سایر اندام ها)
- صرع
- آتاکسی (مشکلاتی در ایجاد تعادل، هماهنگی و گفتار)
- نوروپاتی بینایی (آسیب به عصب بینایی)
- رتینوپاتی (آسیب به شبکیه)
- زوال عقل
- ایکتیوز (وضعیتی که باعث خشک و ضخیم شدن گسترده و مداوم پوست می شود)
- عقب ماندگی ذهنی
- ناشنوایی
- مشکلاتی در گفتار، بلع یا تنفس
مبتلایان به نوع پیچیده ممکن است طیف وسیعی از علائم ذکر شده را (از خفیف تا شدید) از خود بروز بدهند.
سن شروع سندروم استرومپل لورن
در گذشته گفته می شد که سن شروع سندروم استرومپل لورن در اوایل دوران کودکی یا در برخی موارد شروع دیرتر در بزرگسالی می باشد. یعنی سن شروع دو نقطه حداقل و حداکثر دارد که بین بازه های 2 سالگی و حدود 40 سالگی است. یافته های جدید نشان می دهند که شروع زودتر منجر به طولانی تر شدن بیماری بدون از دست دادن تعادل یا نیاز به استفاده از ویلچر می شود و افرادی که در سنین بالاتر علائم را نشان می دهند، علائمشان با سرعت بیشتری وخم می شود.
علت پاراپلژی اسپاستیک ارثی چیست؟
همانطور که از نام این بیماری می توان حدس زد، علت پاراپلژی اسپاستیک ارثی “جهش ژنتیکی” در یک یا چند ژن مرتبط می باشد؛ بنابراین این بیماری از قوانین اصلی وراثت پیروی می کند و می تواند به صورت اتوزومال غالب، اتوزومال مغلوب یا مغلوب وابسته به X به ارث برسد. لازم به ذکر است که نحوه وراثت تأثیر مستقیمی بر شانس ارث بردن این اختلال دارد. اکثر افراد مبتلا به HSP خالص، یک ژن معیوب را از یکی از والدین خود به ارث برده اند (توارث اتوزوم غالب)، اما افراد مبتلا به شکل پیچیده این بیماری معمولاً دو ژن معیوب در هر سلول خود دارند که هر یک از این 2 ژن را از دو والدشان به ارث گرفته اند (یک ژن از پدر و یک ژن از مادر که به معنای توارث اتوزوم مغلوب است). این جهش های ژنی باعث می شود ناهنجاری های موجود در اعصاب طولانی در ستون فقرات بدتر شود؛ این اعصاب به طور معمول تون عضلات و حرکت در قسمت پایین تنه را کنترل می کنند.
در حال حاضر بیش از 70 ژنوتیپ برای این اختلال توصیف شده است و بیش از 50 جایگاه ژنتیکی برایش مشخص شده. 10 ژن با توارث اتوزومال غالب شناسایی شده است که یکی از این موارد ژن SPG4 می باشد که حدود 50 درصد از کل موارد ابتلا با این الگو (یعنی اتوزوم غالب) و تقریباً 25 درصد از کل موارد HSP را تشکیل می دهد. 12 ژن نیز شناسایی شده اند که به صورت اتوزومی مغلوب به ارث می رسند؛ این گروه حدود یک سوم موارد را تشکیل می دهند.
همه گیرشناسی پاراپلژی اسپاستیک ارثی
در سرتاسر جهان، شیوع همه پاراپلژی های اسپاستیک ارثی در مجموع 2 الی 6 مورد در هر 100000 نفر تخمین زده می شود. یک مطالعه نروژی بر روی بیش از 2.5 میلیون نفر که در مارس 2009 منتشر شد، نرخ شیوع HSP را 7.4 در 100000 نفر (صد هزار نفر) از جمعیت نشان داد که نرخی بالاتر، اما در محدوده مشابه مطالعات قبلی بود. هیچ تفاوتی در میزان بروز پاراپلژی اسپاستیک ارثی مربوط به جنسیت یافت نشد (زن و مرد به یک میزان در معرض خطر ابتلا هستند) و میانگین سن شروع علائم 24 سال اعلام شد.
جمع بندی
پاراپارزی اسپاستیک خانوادگی یا سندروم استرومپل لورن گروهی از بیماری های ارثی هستند که ویژگی اصلی آن ها اختلال پیشرونده راه رفتن است. این بیماری با سفتی پیشرونده (اسپاستیسیته) و انقباض در اندام تحتانی خود را نشان می دهد. تشخیص HSP در درجه اول با معاینه عصبی و آزمایش برای رد سایر اختلالات مشابه است؛ دیدن ناهنجاری هایی در MRI مغز مانند جسم پینه ای نازک، ممکن است در برخی از اشکال پیچیده HSP دیده شود. چندین جهش ژنتیکی شناسایی شده است که زمینه ساز اشکال مختلف HSP است و آزمایش و تشخیص ژنتیکی تخصصی در برخی از مراکز پزشکی برای تایید نهایی موجود است. HSP انواع مختلفی از وراثت دارد و همه کودکان یک خانواده لزوماً علائمی ندارند، اگرچه ممکن است ناقل ژن غیر طبیعی باشند (توارث مغلوب). بسته به ژن خاصی که درگیر شده، علائم فلج ناقص ممکن است در دوران کودکی یا بزرگسالی شروع شود.
مترجم: سارا فرخی
