درمان آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1

آتاکسی نخاعی نوع 1 یا SCA1 (Spinocerebellar ataxia type 1) یک بیماری ژنتیکی ارث پذیر نادر با الگوی توارث اتوزومال غالب (autosomal dominant) است که مانند سایر آتاکسی های نخاعی با علائم عصبی از جمله دیزارتری (dysarthria)، ساکادهای هایپرمتریک (hypermetric saccades) و آتاکسی راه رفتن و ایستادن (ataxia of gait and stance) مشخص می شود. این اختلال در عملکرد مخچه تاثیر می گذارد و یک نوع بیماری پیشرونده و دائمی به حساب می آید یعنی با گذشت زمان علائم بدتر و شدیدتر می شوند. اولین شروع علائم معمولاً بین 30 تا 40 سالگی است، اگرچه شروع در دوران جوانی نیز ممکن است رخ دهد و مرگ معمولاً در عرض 10 تا 30 سال پس از شروع اولین علامت ها اتفاق می افتد. مجله پزشکی آزمایشگاه ژنتیک سیتوژنوم در این مقاله برای شما از راهکارهای موجود در مورد تشخیص و درمان آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1 خواهد گفت.

چگونه بفهمیم به آتاکسی مغزی نوع 1 مبتلا هستیم یا نه؟

قبل از شروع درمان آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1 لازم است است به یک تشخیص دقیق برسیم. اکثر SCA ها از نظر بالینی ناهمگن هستند، به این معنی که علائم و نشانه های بالینی بین بیماری ها مشابه است و تشخیص آن ها تنها با انجام یک معاینه عصبی دشوار است. در افراد علامت دار، تشخیص اغلب با انجام معاینه عصبی، بررسی سابقه عصبی، سابقه خانوادگی آتاکسی و انجام آزمایش ژنتیک مولکولی صورت می گیرد. البته توجه داشته باشید که نداشتن سابقه خانوادگی وجود علل ارثی را رد نمی کند، زیرا ممکن است سابقه خانوادگی به درستی جمع آوری نشده باشد یا ممکن است شجره نامه پزشکی برای افراد خاصی در دسترس نباشد. در حالت کلی راهکارهای زیر برای تشخیص آتاکسی مغزی نخاعی در دسترس هستند:

• معاینه بالینی: هیچ معیار رسمی برای تشخیص اکثر SCA ها وجود ندارد و آزمایش ژنتیک تنها روش تشخیصی مشخص است، با این حال بررسی بالینی علائم و نشانه ها ممکن است برای تفکیک SCA از آتاکسی های غیر ژنتیکی و از انواع دیگر آتاکسی های ژنتیکی حیاتی باشد. معاینه بالینی همچنین می تواند تا حدی به تمایز بین انواع SCA کمک کند. تشخیص آتاکسی نخاعی مخچه ای نوع 1 اغلب با تشخیص علائمی شروع می شود که نشان دهنده یک اختلال در مخچه اند (مانند آتاکسی پیشرونده یا دیس آرتری) یا با تشخیص علائم مشابه با یک مورد شناسایی شده در سابقه خانوادگی افراد، به ویژه در بستگان درجه یک یا دو.
• آزمایشات تصویربرداری: هنگام ارزیابی اختلالات آتاکسیک و درمان آن ها، آزمایشات متعددی وجود دارند که متخصص مغز و اعصاب ممکن است آن ها را درخواست نماید. آزمایشات ممکن است به صورت جداگانه تجویز شوند یا از مقیاسی برای ارزیابی آتاکسی پیروی کنند. به عنوان مثال تصویربرداری از مغز و نخاع و انجام آزمایش‌ های مختلف الکترو فیزیولوژی نیز می توانند برای شناسایی فنوتیپ‌ های بیماری مفید باشند.
• آزمایش خون و ادرار: مطالعه اندکس های موجود در خون و ادرار ممکن است علل اکتسابی را رد کنند.
• آزمایش ژنتیک مولکولی: برای رسیدن به تشخیص، آزمایش ژنتیک مولکولی در حال حاضر به صورت اختصاصی برای بررسی 14 نوع SCA، از جمله SCA1 در دسترس است. در مواردی که SCA در سابقه خانوادگی گزارش نشده باشد یا شجره خانوادگی فرد در دسترس نیست، آزمایش ژنتیک مولکولی غربالگری را می توان به کار گرفت. آزمایش ژنتیکی تنها راه قطعی برای افتراق بین انواع آتاکسی نخاعی به دلیل شباهت بین ویژگی های بالینی این بیماری ها و واریانس زیاد بینشان است. آزمایش ژنتیک برای بسیاری از انواع آتاکسی های مغزی از جمله انواع نسبتاً رایج SCA مانند نوع 1، 2، 3، 6، و 7 و انواع کمتر رایج مانند نوع 8، 10، 12، 14، و 17 در دسترس است. تشخیص SCA1 بر روی نتیجه آزمایش ژنتیک مولکولی برای بررسی تعداد توالی های سه نوکلئوتیدی CAG در ژن ATXN1 متمرکز است. افراد مبتلا دارای آلل هایی با 39 یا بیشتر تکرار سه نوکلئوتیدی CAG هستند؛ چنین آزمایشی 100٪ موارد را تشخیص می دهد. آزمایشات ژنتیکی را می توان در مراحل مختلف پیشرفت بیماری انجام داد. هنگامی که آزمایش ژنتیک پس از شروع علائم انجام می شود، گفته می شود که این آزمایش تشخیصی است اما در بزرگسالان قبل از شروع علائم، پیش علامتی به حساب می آید. لازم به ذکر است که این آزمایش را می توان برای تشخیص های قبل از تولد یا قبل از لانه گزینی نیز انجام داد. آزمایشگاه سیتوژنوم توصیه می‌ کند که قبل از شروع آزمایش ‌های ژنتیکی تشخیصی، یک ارزیابی بالینی کتبی از علائم توسط یک متخصص مغز و اعصاب و ژنتیک جهت رسم شجره نامه خانوادگی انجام شود.

آتاکسی مغزی نخاعی چیست؟

تشخیص های افتراقی

تشخیص افتراقی آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1 با روش ‌های بالینی دشوار است، زیرا همانطور که گفته شد انواع مختلف این بیماری از نظر بالینی ناهمگن هستند و بین بیان ژنی هر فرد مبتلا اختلاف معنی ‌داری وجود دارد. استفاده از اطلاعات بالینی جهت تشخیص افتراقی برای اولویت بندی آزمایشات ژنتیکی و نه به عنوان یک تشخیص مستقل استفاده می شود. بسیاری از علائم متمایز کننده بالقوه پیدا شده ‌اند و روش‌ هایی برای ارزیابی بسیاری از علائم و پیشرفت آن ها برای هدایت هدفمندتر آزمایش‌ های ژنتیکی در دسترس قرار گرفته اند. حتی اگر نوع خاصی از آتاکسی نخاعی را نتوان فوراً تشخیص داد، سابقه بالینی، سابقه خانوادگی و همچنین معاینه بالینی می تواند به تمایز بین سایر آتاکسی ها کمک کند و می تواند به کاهش تعداد آزمایش های ژنتیکی مورد نیاز برای شناسایی یک نوع SCA کمک کند. معاینه بستگان افرادی که تصور می‌شود آتاکسی اسپورادیک دارند، اغلب می ‌تواند حدس زدن الگوی توارث را تسهیل نماید.

آیا آتاکسی مغزی نوع 1 ارث پذیر است؟

به جز پیدا کردن راهکار موثر برای درمان آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1 ، یافتن نحوه توارث و ایجاد بیماری نیز بسیار حائز اهمیت است. آتاکسی مغزی نوع 1 با الگوی اتوزومال غالب به ارث می رسد، به این معنی که یک کپی از ژن تغییر یافته (جهش یافته) در هر سلول برای ایجاد علائم اختلال در فرد کافی است. یک فرد مبتلا معمولاً ژن تغییر یافته را از یکی از والدین مبتلا به ارث می برد با این حال، برخی از افراد مبتلا به SCA1 والدین مبتلا به این اختلال ندارند (یعنی بصورت اسپورادیک یا تک گیر به این بیماری مبتلا شده اند). همانطور که ژن جهش یافته ATXN1 از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، طول تکرار سه نوکلئوتیدی CAG نیز اغلب افزایش می یابد (یعنی بیماری به به ارث رسیدن به نسل بعد، شدیدتر خواهد شد). همچنین افزایش تعداد تکرار توالی CAG معمولاً با شروع زودتر علائم و نشانه ها همراه است که این پدیده را پیش بینی (anticipation) می نامند. زمانی که ژن ATXN1 از پدر فرد به ارث می رسد (paternal inheritance) نسبت به زمانی که از مادر فرد به ارث می رسد (maternal inheritance) پدیده Anticipation برجسته تر می شود. افرادی که حدود 35 تکرار CAG در ژن ATXN1 دارند علائمی از آتاکسی مغزی مخچه ای نوع 1 بروز نمی دهند اما در معرض خطر داشتن فرزندانی هستند که به این اختلال مبتلا شوند. همانطور که ژن از والدین به فرزند منتقل می شود، اندازه تکرار سه نوکلئوتیدی CAG ممکن است تا محدوده خطر (40 تکرار یا بیشتر) افزایش یابد.

درمان آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1

در حال حاضر هیچ راهکار مطمئن و موثری برای درمان آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1 وجود ندارد با این حال، برخی از علائم آن ممکن است با درمان های فیزیکی، کاردرمانی، گفتار درمانی، تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی و یا با داروها کنترل شوند. لازم به ذکر است که مدیریت علائم از پیشرفت بیماری جلوگیری نمی کند، اما می تواند برای حفظ کیفیت زندگی مهم باشد. در ادامه به برخی از درمان های کاربردی برای کنترل علام ناشی از آتاکسی اشاره می شود:

• فیزیوتراپی: فیزیوتراپی چند دامنه ‌ای، تمرین هماهنگی متمرکزتر و داشتن روتین ‌های تمرینی، همگی باعث بهبودی در نمرات SARA معادل حداقل یک سال پیشرفت نرمال، به‌طور میانگین 2.2 امتیاز یا بیشتر در طی چند هفته می ‌شوند. در حالی که این نتایج امیدوار کننده هستند، ممکن است مطالعات در مقیاس بزرگتر برای تأیید این نتایج ضروری باشد.
• وسایل حرکتی کمکی: عصا و واکر برای کمک به حفظ تعادل و جلوگیری از زمین خوردن.
• کنترل وزن: کنترل وزن بسیار مهم است زیرا چاقی می تواند مشکلات حرکتی را تشدید کند.
• استفاده از لوله برای تغذیه: توصیه های رایج برای افراد مبتلا به دیسفاژی یا مشکلات بلع عبارتند از پوره کردن غذا به جای خوردن غذاهای سفت در رژیم غذایی یا تغییر وضعیت بدن در حین غذا خوردن. هنگامی که مشکلات بلع به اندازه‌ای شدید می ‌شوند که آسپیراسیون مکرر اتفاق می افتد و یا تغییرات رژیم غذایی نمی ‌تواند از کاهش وزن جلوگیری کند، ممکن است یک لوله تغذیه در نظر گرفته شود.
• دارو درمانی: برخی از داروها ممکن است به جلوگیری از بروز مشکلات ثانویه علامتی مانند اسپاستیسیته، فوریت مثانه، افسردگی و درد کمک کنند. اگر کالری دریافتی در بدن فرد مبتلا کاهش یابد، مصرف مکمل های ویتامین توصیه می شود.

فراوانی آتاکسی مغزی نخاعی 1 چقدر است؟

SCA1 از هر 100000 نفر 1 یا 2 نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد.

انجام مشاوره ژنتیک رایگان آنلاین برای آتاکسی مغزی نخاعی نوع 1

SCA1 به روش اتوزومال غالب به ارث می رسد؛ یعنی فرزندان یک فرد مبتلا به احتمال 50٪ آلل گسترش یافته را به ارث خواهند برد. در صورتی که تشخیص با آزمایش ژنتیک مولکولی در یکی از بستگان مبتلا تایید شده باشد، آزمایش بارداری برای حاملگی های در معرض خطر امکان پذیر است با این حال، درخواست برای آزمایش قبل از تولد بیماری‌ هایی که شروعشان در بزرگسالی بوده رایج نیست. آزمایشگاه تخصصی ژنتیک پزشکی سیتوژنوم تهران به منظور راحتی و آسایش شما هموطنان عزیز آماده ارائه مشاوره ژنتیک آنلاین و رایگان در مورد انواع بیماری های ژنتیکی می باشد. شما عزیزان با مراجعه به بخش مشاوره ژنتیک در وب سایت رسمی سیتوژنوم می توانید سوال خود را مطرح و در کوتاهترین زمان ممکن پاسخ آن را از متخصصان ما دریافت کنید.

نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک