توبروس اسکلروزیس (که به آن کمپلکس توبروس اسکلروزیس یا TSC نیز گفته می شود) یک بیماری ژنتیکی نادر و چند سیستمی است که با رشد تومورهای غیرسرطانی (خوش خیم) متعدد در بسیاری از قسمت های بدن مشخص می شود. این تومورها می توانند در مغز، کلیه ها، قلب، پوست و سایر اندام های بدن ایجاد شوند که در برخی موارد منجر به بروز مشکلات قابل توجهی در سلامتی می شود. همچنین این بیماری موجب مشکلاتی در روند رشد فرد می شود؛ در حالت کلی علائم توبروس اسکلروزیس از فردی به فرد دیگر متفاوت است. با این مقاله از مجله پزشکی سیتوژنوم همراه باشید تا بیشتر در مورد علائم و علت توبروس اسکلروزیس بدانید.
علائم و نشانه های توبروس اسکلروزیس چیست؟
علائم توبروس اسکلروزیس در اثر رشد غیرسرطانی (تومورهای خوش خیم) در بخش هایی از بدن (بیشتر در مغز، چشم ها، کلیه ها، قلب، ریه ها و پوست) ایجاد می شود؛ اگرچه هر بخشی از بدن ممکن است تحت تأثیر آن قرار گیرد. علائم بسته به اندازه یا محل رشد، ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشند. اگرچه علائم و نشانه ها برای هر فرد مبتلا به توبروس اسکلروزیس منحصر به فرد است، اما می توانند شامل موارد زیر باشند:
- ناهنجاری های پوستی: اکثر افراد مبتلا به توبروس اسکلروزیس دارای لکه هایی با رنگ روشن بر روی پوست هایشان هستند، در برخی افراد نیز ممکن است نواحی کوچکی از پوستشان ضخیم شود و در الباقی افراد برجستگی های قرمز رنگ در زیر یا اطراف ناخنشان ایجاد می شود. رشد ضایعاتی بی ضرر بر روی پوست صورت که از کودکی شروع می شود و شبیه آکنه است نیز در افراد مبتلا شایع است.
- تشنج (Seizures): رشد غده خوش خیم در مغز ممکن است با تشنج همراه باشد که می تواند اولین علامت اسکلروز توبروس در مبتلایان باشد. در کودکان و خردسالان، یک نوع رایج تشنج به نام اسپاسم نوزادی به صورت اسپاسم های مکرر سر و پاها ظاهر می شود.
- ناتوانی های شناختی: توبر اسکلروزیس می تواند با تاخیر رشد و گاهی ناتوانی ذهنی یا ناتوانی یادگیری همراه باشد. اختلالات سلامت روان مانند اختلال طیف اوتیسم (autism spectrum disorder) و یا اختلال نقص توجه/ بیش فعالی (ADHD) نیز ممکن است رخ دهد.
- مشکلات رفتاری: مشکلات رفتاری رایج در مبتلایان ممکن است شامل بیش فعالی، آسیب زدن به خود یا پرخاشگری و یا مشکلاتی مربوط به سازگاری اجتماعی و عاطفی باشد.
- مشکلات کلیوی: اکثر افراد مبتلا به بیماری توبروس اسکلروزیس، رشد غیر سرطانی غده ای را روی کلیه های خود تجربه می کنند. قابل ذکر است که با افزایش سن ممکن است مقدار و تعداد این تومورها بیشتر شود.
- مشکلات قلبی: رشد تومورهای خوش خیم در قلب (اگر به وجود بیاید)، معمولاً در بدو تولد چشمگیر و بزرگ است و با افزایش سن کودک کاهش می یابد.
- مشکلات ریوی: رشد توموری که در ریه ها ایجاد می شود ممکن است باعث سرفه یا تنگی نفس شود، به خصوص زمانی که فرد مبتلا شروع به فعالیت بدنی یا ورزش می کند. این تومورهای خوش خیم ریه در زنان بیشتر از مردان دیده می شود.
- ناهنجاری های چشمی: رویش غده ها در چشم می توانند به صورت لکه های سفید روی بافت حساس به نور در پشت چشم (شبکیه) ظاهر شوند. این رشدهای غیر سرطانی همیشه بینایی را مختل نمی کنند اما در برخی موارد با اختلال در بینایی همراه هستند.
- هیدروسفالی: تجمع مایع در مغز یا همان هیدروسفالی نیز از جمله علائمی است که در نوزادان و کودکان مبتلا دیده می شود.
این علائم می توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند و ممکن است فقط تعداد کمی از این مشکلات با طیف گسترده در همه افراد مبتلا دیده شود. اعضای یک خانواده ای که یک یا چند نفرشان به این اختلال مبتلا هستند ممکن است به طور بسیار متفاوتی تحت تأثیر علائم ذکر شده قرار گیرند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در برخی از موارد علائم توبروس اسکلروزیس ممکن است در بدو تولد مشاهده شود و در مواقع دیگر اولین علائم و نشانه ها ممکن است در دوران کودکی یا حتی سال ها بعد در دوره بزرگسالی آشکار شوند. به هر حال اگر در مورد رشد کودک خود نگران هستید یا متوجه هر یک از علائم و نشانه های توبروس اسکلروزیس که در بالا توضیح داده شد شده اید، با پزشک اطفال فرزند خود تماس بگیرید یا به صورت حضوری به وی مراجعه فرمایید تا معاینات و آزمایشاتی روی کودکتان انجام شود.
علت بیماری توبروس اسکلروزیس چیست؟
واریانت ها (Variants که همچنین با نام جهش یا موتاسیون شناخته می شوند) در ژن TSC1 یا TSC2 می توانند باعث بروز علائم توبروس اسکلروزیس شوند. ژن های TSC1 و TSC2 به ترتیب دستورالعمل هایی را برای ساخت پروتئین هامارتین (hamartin) و توبرین (tuberin) ارائه می دهند. ژن TSC1 روی کروموزوم 9 قرار دارد و پروتئینی به نام هامارتین تولید می کند و ژن TSC2 روی کروموزوم 16 قرار دارد و پروتئین توبرین را تولید می نماید. دانشمندان بر این باورند که این پروتئین ها در قالب یک سرکوبگر تومور با هم کار می کنند تا منجر به مهار کردن فعالیت پروتئینی به نام mTOR شوند. به عبارت دیگر، هامارتین و توبرین در درون سلول ها فعالیت می کنند تا به تنظیم رشد و تقسیم سلولی (تکثیر) و اندازه سلول کمک کنند. این پروتئین ها سرکوب کننده های تومور هستند، یعنی معمولاً از رشد و تقسیم سلولی خیلی سریع یا به روشی کنترل نشده انجام می شوند و باعث ایجاد تومور می گردند جلوگیری می کنند.
سلول هایی که در هر دو نسخه ژن TSC1 دچار جهش هستند (یعنی هر دو نسخه شان معیوب است) نمی توانند هیچ هامارتین عملکردی تولید کنند و متقابلا سلول های دارای دو نسخه تغییر یافته از ژن TSC2 قادر به تولید توبرین عملکردی نیستند. از دست دادن هر یک از این پروتئین ها به سلول اجازه می دهد تا بدون حد رشد کند و به روشی کنترل نشده تقسیم شود و تومور ایجاد نماید. در افراد مبتلا به کمپلکس توبروس اسکلروزیس، یک جهش در ژن TSC1 یا TSC2 موجب عدم وجود هامارتین یا توبرین می شود که منجر به رشد تومورهای خوش خیم در بسیاری از اندام ها و بافت های بدن می گردد.
جمع بندی
علائم توبروس اسکلروزیس از خفیف (فرد می تواند زندگی مستقل و سازنده داشته باشد) تا علائم شدیدتر (که می تواند زندگی روزمره وی را تحت تاثیر شدید قرار دهد) و حتی تهدید کننده زندگی متغیر است. بسیاری از افراد مبتلا به TSC علائم و نشانه هایی از این اختلال را در سال اول زندگی خود نشان می دهند با این حال، ویژگی های بالینی می تواند در ابتدا نامحسوس باشند و بسیاری از علائم و نشانه ها سال ها طول می کشد تا ایجاد شوند. در نتیجه، TSC می تواند برای سال ها تشخیص داده نشود یا اشتباه تشخیص داده شود. سلول‌هایی که در هر دو نسخه ژن TSC1 دارای انواع هستند، نمی‌توانند هیچ هامارتین عملکردی تولید کنند. سلول های دارای دو نسخه تغییر یافته از ژن TSC2 قادر به تولید توبرین عملکردی نیستند. از دست دادن هر یک از این پروتئین ها به سلول اجازه می دهد تا رشد کند و به روشی کنترل نشده تقسیم شود و تومور ایجاد کند. در افراد مبتلا به کمپلکس توبروس اسکلروزیس، یک نوع دوم در ژن TSC1 یا TSC2 معمولاً در سلول های متعدد در طول زندگی فرد مبتلا رخ می دهد. عدم وجود هامارتین یا توبرین در انواع مختلف سلول ها منجر به رشد تومورها در بسیاری از اندام ها و بافت های مختلف می شود، همانطور که در کمپلکس توبروس اسکلروزیس دیده می شود. در مورد علت توبروس اسکلروزیس نیز باید بدانید که از هر 4 مورد ابتلا، 3 مورد دچار خطای ژنتیکی بدون هیچ دلیل مشخصی می شوند که هیچ یک از اعضای خانواده وی آن را ندارند. در 1 مورد از 4 مورد باقی مانده، ژن جهش یافته از والدین به کودک با توارث اتوزومال غالب منتقل می شود. در این الگوی توارث کافی است فقط یکی از والدین ژن معیوب را در بدن خود داشته باشد تا بتواند آن را به فرزندان خود (فارغ از دختر یا پسر بودنشان) انتقال دهد. این والدین در هر بارداری 50% شانس انتقال ژن معیوب را به فرزندانشان خواهند داشت. به عنوان نکته پایانی باید اضافه کنیم که والدینی که حامل ژن معیوب هستند نیز خود به بیماری توبروسکلروزیس مبتلا خواهند شد، اگرچه گاهی اوقات ممکن است علائمشان آنقدر خفیف باشد که متوجه وجود آن نشوند.
مشاوره ژنتیک رایگان آنلاین در وب سایت سیتوژنوم
اگر شما هم فکر می کنید که علائم توبروس اسکلروزیس را بصورت خفیف یا شدید نشان می دهید و یا از انتقال آن به فرزندانتان نگران هستید همین حالا می توانید از طریق وب سایت آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم اقدام به دریافت مشاوره ژنتیک آنلاین و رایگان از متخصصین ما نمایید.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
