علائم پاکونیشی کانژنیتا (Pachyonychia congenita) در ابتدای تولد با معاینه ناخن ها و پوست نوزاد قابل تشخیص هستند. علت پاکونیشی خانوادگی جهش های مختلف در ژن های مسئول کراتینه سازی است و از این حیث یک بیماری ژنتیکی به حساب می آید. برجستگی امگایی شکل (امگا یا W یکی از حروف رومی می باشد) و ضخیم شدن پوست کف دست و کف پا از مهمترین علائم پاکونیشیا کانژنیتا است. با این مقاله از سری مقالات بیماری های ژنتیکی سیتوژنوم همراه باشید تا اطلاعات بیشتری را در مورد علل و علائم این بیماری کسب نمایید.
علائم پاکونیشی کانژنیتا چیست؟
شدت علائم پاکونیشی کانژنیتا حتی در اعضای مختلف یک خانواده مبتلا (که همگی یک نوع جهش را دارند) می تواند بسیار متفاوت باشد. بیشتر علائم معمولاً در ماه ها یا سال های اول زندگی بعد از تولد ظاهر می شوند؛ به هرحال رایج ترین ویژگی های بیماری PC عبارت هستند از:
الف) کف دست ها و کف پاها
- کف دست ها و کف پاهای افراد مبتلا ضخیم یا پینه گرفته می شود (هایپرکراتوز کف پلانتار یا کراتودرمی، به ویژه کراتودرمی کف پلانتار کانونی) باعث مشکل در راه رفتن می شود.
- درد کف پا و پاشنه پا 95 درصد از بیماران مبتلا به پاکیونیشیای مادرزادی را تحت تاثیر قرار می دهد و ممکن است یک منشاء نوروپاتیک داشته باشد.
- درد ممکن است ثابت و شدید باشد به ویژه در بیماران مبتلا به جهش های K6a و K16.
- کراتودرمی کف پلانتار کانونی ممکن است تنها ویژگی پاکیونیشیای مادرزادی در بیماران مبتلا به جهش K6c باشد.
- هایپرهیدروزیس (تعریق بیش از حد) می تواند همراه با کراتودرمی باشد.
- ممکن است در اثر اصطکاک و هوای گرم، تاول ها بر سطح پوست ایجاد شوند.
ب) علائم روی ناخن ها
- تغییرات ناخن ها در اثر جهش های K6a و K16 شدیدتر است.
- ضخیم شدن ناخن در اوایل زندگی آشکار می شود، بنابراین به نام پاکیونیکیا مادرزادی شناخته می شود.
- ناخن ها اغلب یک تغییر رنگ قهوه ای دارند.
- همه ناخن های دست معمولا درگیر هستند اما ناخن های پا تا حدی کمتر تحت تاثیر قرار می گیرند.
- برخی جهش های خاص در K16 روی ناخن ها تأثیر نمی گذارند.
پ) ایجاد کیست
- برخی از افراد مبتلا همچنین دچار کیست های پیلو سباسه و کیست های گسترده ای به نام استئاتوسیستوم می شوند. استئاتوسیستوم ها با یک ماده روغنی به نام سبوم پر شده اند که به طور معمول پوست و مو را روان می کند.
- تقریباً تمام بیماران با جهش K17 دارای مالتی پلکس استئاتوسیستوما هستند.
- این کیست ها ممکن است دردناک باشند یا نباشند.
ت) خشکی پوست
- محل های اصطکاک مانند زانو و آرنج ممکن است به دلیل هیپرکراتوز فولیکولی خشک شوند.
- هیپرکراتوز فولیکولی در بزرگسالی کمتر آشکار می شود.
ث) دهان
- لکه های سفید روی زبان و داخل گونه ها تأثیر می گذارد (لکوکراتوز).
- دندان های ناتال یا قبل از تولد غیرمعمول هستند و به طور معمول یکی از ویژگی های جهش K17 هستند.
- سندروم اولین نیش (First bite syndrome) کودکان مبتلا به جهش K6a ممکن است در اولین بارهایی که شروع به غذا خوردن می کنند، درد شدیدی را تجربه نمایند. درد در نزدیکی فک یا گوش رخ می دهد و زمانی که شروع به خوردن یا بلعیدن می کند ۱۵ تا ۲۵ ثانیه طول می کشد. این عارضه در کودکان کوچکتر شایع تر است و ممکن است برای برخی از نوزادان مشکلاتی در تغذیه ایجاد کند؛ با این حال معمولاً در سال های نوجوانی از بین می رود.
- کودکان ممکن است دچار شیلیت زاویه ای (angular cheilitis) شوند. شیلیت زاویه ای یک بیماری پوستی شایع است که گوشه های دهان فرد مبتلا را تحت تاثیر قرار می دهد و منجر به ایجاد زخم های دردناک و ترک خورده می شود. مردم اغلب شیلیت زاویه ای را با تبخال اشتباه می گیرند اما این اختلال بر خلاف تبخال، مسری نیست. این عارضه معمولاً با پمادهای مخصوص پوست، داروها یا تغییر رژیم غذایی برطرف می شود.
- درگیری حنجره می تواند از گرفتگی صدا تا انسداد راه هوایی متفاوت باشد.
پاکیونیشیا کانژنیتا می تواند چندین علامت مختلف دیگر ایجاد کند که در بین افراد مبتلا متفاوت است. این ویژگی ها شامل ایجاد لکه های سفید و ضخیم روی زبان و داخل گونه ها (لکوکراتوز دهانی) است.
علت پاکونیشی خانوادگی چیست؟
پزشکان ژنتیک جهش در چندین ژن از جمله KRT6A، KRT6B، KRT6C، KRT16 و KRT17 را علت پاکونیشی خانوادگی می دانند. همه این ژن ها دستورالعمل هایی برای ساخت پروتئین های سخت و فیبری به نام کراتین را ارائه می دهند. این پروتئین ها شبکه هایی را تشکیل می دهند که استحکام و انعطاف پذیری بافت های تشکیل دهنده پوست، مو و ناخن را فراهم می کنند. هنگامی که پاکیونیشیای مادرزادی به دلیل جهش در ژن KRT6A ایجاد می شود، با نام “PC-K6a” طبقه بندی می شود. به طور مشابه، جهش های ژن KRT6B باعث PC-K6b، جهش های ژن KRT6C باعث PC-K6c، جهش های ژن KRT16 باعث PC-K16 و جهش های ژن KRT17 باعث PC-K17 می شوند.
در حالت کلی، جهش در ژن های کراتین، ساختار پروتئین های کراتین را تغییر می دهد و در نتیجه از تشکیل شبکه های قوی و پایدار در سلول ها جلوگیری به عمل می آورد. بدون وجود این شبکه، سلول های پوست شکننده می شوند و به راحتی آسیب می بینند و باعث می شود پوست در برابر اصطکاک و ضربه های جزئی مقاومت کمتری داشته باشد. حتی فعالیت های معمولی مانند پیاده روی می تواند باعث شکسته شدن سلول های پوست و در نتیجه تشکیل تاول ها و پینه های شدید و دردناک شود. کراتین های معیوب همچنین رشد و عملکرد سلول های فولیکول های مو و ناخن را مختل می کنند و در نتیجه سایر ویژگی های پاکیونیشیای مادرزادی را ایجاد می نمایند.
طبقه بندی پاکیونیشیای مادرزادی
پاکیونیشیای مادرزادی به طور سنتی بر اساس ویژگی های بالینی به نوع 1 و نوع 2 طبقه بندی می شد. اما امروزه طبقه بندی به این بستگی دارد که کدام ژن کراتین دارای جهش خاص است. به همین منظور سازمان ثبت بین المللی تحقیقات PC (یا اختصاراً IPCRR) اطلاعاتی در مورد علائم پاکونیشی کانژنیتا جمع آوری کرده است که در جدول زیر آن ها را می خوانیم:
| *خلاصه داده های IPCRR از ژوئن 2019 | |||||
| درصد تاثیر هر جهش ژنتیکی بر بروز علائم مختلف در مبتلایان | ویژگی های کلینیکی | ||||
| K17 | K16 | K6c | K6b | K6a | |
| 95% | 96% | 61 | 98% | 99% | ناخن های ضخیم پا |
| 85% | 56% | 4% | 44% | 99% | ناخن های ضخیم در دست |
| 80% | 98% | 89% | 96% | 86% | کراتودرمی پلانتار |
| 80% | 98% | 100% | 100% | 96% | درد کف پا |
| 52% | 72% | 32% | 49% | 55% | کراتودرمی پالمار |
| 90% | 25% | 21% | 67% | 60% | کیست |
| 65% | 11% | 0 | 40% | 51% | هیپرکراتوز فولیکولی |
| 75% | 0 | 0 | 0 | 4% | دندان های ناتال یا قبل از تولد |
| 25% | 34% | 18% | 24% | 88% | لکوکراتوز دهان |
جمع بندی نهایی
بیماری پاکونیشی کانژنیتا یک اختلال نادر پوستی کراتینه کننده است که با الگوی اتوزومال غالب به ارث می رسد. علائم پاکونیشی کانژنیتا عبارت هستند از درد شدید کف پا، کراتودرمی کف پلانتار (PPK) شامل پینه هایی با تاول های زمینه ای، دیستروفی متغیر هیپرتروفیک ناخن که اغلب با لکوکراتوز دهانی، کیست های مختلف، هیپرکراتوز فولیکولی، هایپر هیدروزیس کف دست و پا و گاهی اوقات دندان های ناتال همراه است.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
