سندرم نونان یک بیماری ژنتیکی است که می تواند طیف گسترده ای از علائم و مشکلات سلامتی را در افراد مبتلا ایجاد کند. این بیماری از قبل از تولد وجود دارد، اگرچه موارد خفیف تر بیماری ممکن است تا زمانی که کودک بزرگتر نشود تشخیص داده نشوند. تخمین زده می شود که از هر 1000 یا از هر 2500 کودک 1 نفر با سندرم نونان متولد می شود. جهش ژنتیکی اصلی ترین علت سندروم نونان است که مجله پزشکی سیتوژنوم در این مقاله به بررسی آن می پردازد.
اسم های مترادف سندرم نونان کدامند؟
قبل از پرداختن به علت سندروم نونان لازم است بگوییم که این بیماری را با نام های زیر نیز ممکن است معرفی کنند:
- سندروم شبه ترنر زنانه
- سندروم ترنر مرد
- NS
- فنوتیپ ترنر با کروموزوم های طبیعی (کاریوتیپ طبیعی)
علت سندروم نونان چیست؟
اصلی ترین علت سندروم نونان جهش های ژنتیکی (Mutation) در ژن های مخصوص می باشد. این جهش ها می توانند در چندین ژن رخ دهند و ژنتیک دانان این تعداد را 8 عدد اعلام کرده اند. نقص در این ژن ها باعث تولید پروتئین هایی می شود که به طور مداوم فعال هستند. از آنجایی که این ژن ها در تشکیل بسیاری از بافت ها در سراسر بدن نقش دارند، این فعال شدن مداوم پروتئین ها روند طبیعی رشد و تقسیم سلولی را مختل می کند. پنج ژن متداول درگیر عبارت هستند از:
- PTPN11 (50%)
- SOS1 (10-13%)
- RAF1 (5%)
- RIT1 (5%)
- KRAS (کمتر از 5%)
ژن های PTPN11، SOS1، RAF1 و RIT1 همگی دستورالعمل هایی را برای ساخت پروتئین هایی ارائه می دهند که در مسیر سیگنال دهی سلولی RAS/MAPK مهم هستند. بسیاری از جهش های ژن های مرتبط با سندرم نونان باعث می شوند پروتئین حاصل، به جای روشن و خاموش شدن سریع در پاسخ به سیگنال های سلولی، بیش از حد معمول روشن (فعال) باشند. این اتفاق طولانی مدت، سیگنال های طبیعی RAS/MAPK را تغییر می دهد که تنظیم رشد و تقسیم سلولی را مختل می کند و منجر به بروز ویژگی های مشخصه سندرم نونان می شود. افراد کمتری دارای جهش در ژن های NRAS، BRAF، MEK2، RRAS، RASA2، A2ML1 و SOS2 هستند. اختلالاتی وجود دارند که علائمی شبیه نونان ایجاد می کنند و در اثر جهش در ژن های SHOC2 و CBL ایجاد می شوند.
جهش های سندروم نونان
جهش هایی که علت سندروم نونان می شوند 2 نوع هستند:
- جهش های ارثی با سابقه خانوادگی: کودکانی که یکی از والدینشان مبتلا به سندرم نونان است (یعنی حامل ژن معیوب می باشد)، 50 درصد احتمال دارد به این اختلال مبتلا شوند.
- جهش های تصادفی: سندرم نونان می تواند به دلیل یک جهش جدید در کودکانی که استعداد ژنتیکی برای این اختلال ندارند (de novo) ایجاد شود. به این تیپ جهش ها “جهش نوپدید” نیز گفته می شود.
آیا سندروم نونان ارثی است؟
همانطور که گفتیم، علت سندروم نونان یک یا چند جهش ژنتیکی است و تقریبا در تمام موارد، الگوی توارث آن اتوزومال غالب می باشد. اختلالات ژنتیکی “غالب” زمانی اتفاق می افتند که تنها یک نسخه از یک ژن غیرطبیعی برای ایجاد یک بیماری خاص مانند نونان ضروری باشد. ژن غیر طبیعی می تواند از هر یک از والدین به ارث برسد (یعنی منشا پری یا مادری خاصی ندارد) یا می تواند نتیجه یک جهش جدید (معیوب شدن ناگهانی ژن) در فرد مبتلا باشد؛ تقریباً 50٪ از افراد مبتلا یک والدین مبتلا دارند. خطر انتقال ژن غیر طبیعی از والدین مبتلا به فرزندان خود در هر بارداری 50 درصد است و این خطر برای مردان و زنان یکسان است (یعنی فرقی نمی کند که جنین شما دختر باشد یا پسر).
عوامل خطر سندروم نونان کدامند؟
والدین مبتلا به سندروم نونان 50 درصد این شانس را دارند که ژن معیوب خود را به فرزندانشان (فارغ از جنسیت آن ها) منتقل کنند. کودکی که ژن معیوب را به ارث می برد ممکن است علائم کمتر یا بیشتر از والدین مبتلای خود داشته باشد زیرا همانطور که گفته شد، صرف نظر از علت سندروم نونان علائم این بیماری می تواند در افراد مختلف متفاوت باشد.
با شناسایی علت سندروم نونان آیا می توان از بروز سندروم نونان جلوگیری کرد؟
از آنجایی که برخی از موارد سندرم نونان به صورت خود به خودی رخ می دهند (جهش های د نوو یا De Novo)، هیچ راه شناخته شده ای برای پیشگیری از آن در نسول بعدی وجود ندارد. با این حال اگر سابقه خانوادگی این سندروم را دارید، قبل از بچه دار شدن با پزشک خود در مورد مزایای مشاوره ژنتیک صحبت کنید. سندرم نونان را می توان با آزمایش ژنتیک مولکولی تشخیص داد و به همین دلیل، مراجعه به یک مشاور ژنتیک که در زمینه مولکولی تخصص دارد، می تواند کمک شایانی در داشتن فرزندان و نسل سالم به شما نماید. اگر اختلال نونان به موقع تشخیص داده شود، این امکان وجود دارد که مراقبت مداوم و جامع برخی از عوارض آن، مانند بیماری قلبی را کاهش دهد. گاهی در برخی موارد پزشک ژنتیک ممکن است برای اطمینان از عدم بروز نونان در نسل بعدی، توصیه به استفاده از تخمک یا اسپرم اهدایی نماید که هرکدام نیازمند داشتن شرایط خاص می باشد.
آزمایش ژنتیک برای سندروم نونان در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم تهران
در این راستا مفتخریم آزمایشگاه تخصصی ژنتیک پزشکی سیتوژنوم در شهر تهران را به منظور انجام مشاوره ژنتیک حضوری و آنلاین و انجام آزمایش ژنتیک برای تعیین و تشخیص علت سندروم نونان به شما معرفی کنیم. مجموعه سیتوژنوم با ده ها سال سابقه در امر تست های ژنتیک یکی از سرشناس ترین و موفق ترین مراکز آزمایشگاهی ژنتیک در سطح کشور است. ما در این مجموعه به منظور حفظ آرامش و بهبود خدمات رسانی به هم وطنان عزیزمان، اقدام به ارائه مشاوره ژنتیک آنلاین رایگان نموده ایم که لزوم مراجعه به متخصصین را از بین می برد. شما عزیزان در صورتی که مشکوک به وجود سندروم نونان در خانواده یا نسل آینده خود هستید، می توانید به راحتی با مراجعه به بخش مشاوره آنلاین ژنتیک در وب سایت رسمی سیتوژنوم اقدام به دریافت راهنمایی های تخصصی نمایید.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
