علت هایپرپلازی مادرزادی آدرنال چیست؟

علت هایپرپلازی مادرزادی آدرنال چیست؟

هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH) یک بیماری ژنتیکی ارث پذیر است که طی آن فعالیت دو غده فوق کلیوی (واقع در بالای کلیه ها) دچار اختلال می شود. ثابت شده که علت هایپرپلازی آدرنال ایجاد نقص ژنتیکی در پروتئین ها و آنزیم های دخیل در بیوسنتز هورمون کورتیزول است. شایع ترین جهش در ژن کد کننده استروئید 21 هیدروکسیلاز آدرنال است که آنزیم آن مسئول تبدیل کلسترول به کورتیزول در غدد فوق کلیوی می باشد. بدون این آنزیم، غدد فوق کلیوی ممکن است کورتیزول و یا آلدوسترون بسیار کم و آندروژن بیش از حد تولید کنند. در این مقاله از آزمایشگاه ژنتیک سیتوژنوم به اطلاعات کاملی در مورد علل اصلی ایجاد کننده این بیماری دست خواهید یافت.

علت هایپرپلازی آدرنال چیست؟

ژنتیک دانان عقیده دارند که علت هایپرپلازی آدرنال مادرزادی حذف ها و جهش های مختلف در ژن CYP21A2 است که موجب کمبود آنزیم 21 هیدروکسیلاز در اشکال مختلف این بیماری می شود. جهش در ژن‌های CYP11B1، CYP17A1، HSD3B2، CYP11A1، STAR و CYPOR به ترتیب مسئول کمبود آنزیم های 11-هیدروکسیلاز، 17-هیدروکسیلاز، 3-بتا-هیدروکسی استروئید دهیدروژناز، لیپوئید آدرنال هایپرپلازی و سایر هیپرآدرنال‌ ها، و سایر اشکال آدرنال مانند PORD هستند. در حالت کلی شایع ترین علت CAH کمبود آنزیم 21-hydroxylase می باشد و به همین دلیل است که CAH را گاهی اوقات با نام کمبود 21 هیدروکسیلاز معرفی می کنند. این آنزیم توسط بدن برای ساخت مقادیر مورد نیاز هورمون به کار گرفته می شود. کمبودهای آنزیمی بسیار نادر دیگری نیز وجود دارد که باعث CAH می شوند.

آیا هیپرپلازی مادرزادی آدرنال ارث پذیر است؟

کوتاه بگوییم بله! همانطور که پیش تر گفتیم علت هایپرپلازی آدرنال جهش ژنتیکی است و خوب است بدانید که همه اشکال CAH با الگوی توارث اتوزومال مغلوب (autosomal recessive) به نسل بعدی به ارث می رسند. اختلالات ژنتیکی مغلوب زمانی رخ می دهند که یک فرد بیمار، مجموعا 2 ژن غیر طبیعی (جهش یافته) را از هر یک از والدین به ارث می برد (یعنی هر دو ژن وی معیوب خواهند بود). اگر فردی یک ژن سالم و یک جهش یافته از این بیماری را از والدین خود دریافت کند ناقل (carrier) بیماری خواهد بود، اما معمولاً علائمی از خود نشان نخواهد داد. احتمال این که دو والدین ناقل، هر دو ژن جهش یافته خود را به فرزندشان منتقل کنند (یعنی فرزندی مبتلا داشته باشند) در هر بارداری 25 درصد، خطر داشتن فرزند ناقل (ناقلِ بدون علامت) مانند والدین در هر بارداری 50 درصد و شانس دریافت ژن های طبیعی از هر دو والدین در هر بارداری 25 درصد خواهد بود. این خطر برای مردان و زنان یکسان است زیرا جهش ژنی یاد شده بر روی کروموزوم های اتوزوم (کروموزوم هایی که در تعیین جنسیت نقش ندارند) اتفاق می افتد.

هایپرپلازی مادرزادی آدرنال چیست و چه علائمی دارد؟

فراوانی هیپرپلازی مادرزادی آدرنال در جمعیت چقدر است؟

گذشته از علت هایپرپلازی آدرنال ، فراوانی آن در جمعیت نیز قابل تامل است. شایع ترین شکل CAH که کمبود 21 هیدروکسیلاز است، تقریباً از هر 10000 تا 15000 نفر، تنها یک نفر را در ایالات متحده و اروپا تحت تأثیر قرار می دهد. سایر اشکال CAH بسیار نادرتر هستند در مقابل، CAH غیر کلاسیک تقریباً 1 در 100 تا 1 در 200 نفر در جمعیت عمومی را تحت تأثیر قرار می دهد. احتمال بروز این بیماری در کودکانی که حاصل ازدواج فامیلی هستند بیشتر است.

عوارض ناشی از هیپرپلازی آدرنال چیست؟

اگر به یاد داشته باشید گفتیم که علت هایپرپلازی آدرنال ایجاد جهش در یک ژن مخصوص است که موجب کاهش آنزیم های مهم در غده فوق کلیه می شود. اختلال در فعالیت این آنزیم ها موجب افزایش یا کاهش هورمون های ساخته شده توسط غدد آدرنال می گردد و عوارض زیر را به وجود می آورد:

  • افرادی که CAH کلاسیک دارند در معرض خطر بحران آدرنال هستند که یک رویداد اورژانسی پزشکی به حساب می آید و تهدید کننده زندگی است که نیاز به درمان فوری دارد. بحران آدرنال می تواند در چند روز اول پس از تولد رخ دهد؛ هرچند ممکن است در هر سنی به دلیل بیماری عفونی یا استرس فیزیکی مانند جراحی بروز نماید.
  • کاهش بسیار شدید هورمون کورتیزول در خون می تواند باعث اسهال، استفراغ، کم آبی بدن، سطح قند خون پایین، تشنج و شوک شود.
  • همچنین ممکن است آلدوسترون کم باشد که منجر به کم آبی بدن و کاهش سطح سدیم و افزایش پتاسیم می شود. توجه کنید که شکل غیر کلاسیک هایپرپلازی آدرنال باعث ایجاد بحران آدرنال نمی شود.
  • ضمنا افرادی که دارای CAH کلاسیک یا غیرکلاسیک هستند ممکن است مشکلات باروری را تجربه کنند.

آیا می توان از بروز هیپرپلازی آدرنال جلوگیری کرد؟

متاسفانه هیچ راه شناخته شده ای برای جلوگیری از ایجاد جهش در ژن CYP21A2 (که عمده ترین علت هایپرپلازی آدرنال به شمار می رود) وجود ندارد. با این حال اگر به تشکیل خانواده فکر می کنید و در خطر داشتن فرزند مبتلا به CAH هستید، ممکن است متخصصان به شما توصیه کنند که به یک مشاور ژنتیک مراجعه نمایید. مشاورین ژنتیک آزمایشگاه سیتوژنوم تهران آماده ارائه مشاوره ژنتیک رایگان به صورت آنلاین به شما عزیزان می باشند.

نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک

Leave A Comment