موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 (MPS 1) یک اختلال ذخیره سازی لیزوزومی نادر است که با تجمع غیرطبیعی مواد سمی مختلف، به نام گلیکوزآمینوگلیکان ها (GAGs) در سلول های بدن مشخص می شود. MPS 1 دارای طیفی از شدت های مختلف است که علائم آن از خفیف گرفته تا شدید متغیر می باشد. پیوند سلول های بنیادی خون ساز و یا جایگزین کردن آنزیمی، اصلی ترین درمان برای افراد مبتلا به MPS 1 شدید است. سیتوژنوم قرار است در این مقاله در مورد این بیماری توضیحات کاملی را در اختیارتان بگذارد؛ لطفا تا پایان با ما همراه باشید.
بیماری موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 چیست؟
موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 (MPS I) یک بیماری ژنتیکی است که بسیاری از قسمت های بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. این بیماری نادر در اثر اختلال در چرخه ذخیره لیزوزومی ایجاد می شود و در گروه موکوپلی ساکاریدوزها قرار می گیرد. تا به الان سه نوع از بیماری های مربوط به MPS شناسایی شده است که بر اساس شدت علائمشان تقسیم بندی می شوند. این اختلال زمانی به سه سندروم مجزا تقسیم می شد که عبارتند از:
- سندروم هارلر (MPS I-H): سندروم هارلر (Hurler syndrome) شدیدترین علائم را از موکوپلی ساکاریدوزیس ایجاد می کند.
- سندروم هارلر-شی (MPS I-H/S): سندروم هارلر شی (Hurler-Scheie syndrome) علائم متوسطی را در فرد بیمار به نمایش می گذارد.
- سندروم شی (MPS I-S): خفیف ترین میزان علائم از موکوپلی را می توان در افراد مبتلا به سندروم شی (Scheie syndrome) مشاهده کرد.
از آنجایی که همپوشانی زیادی بین علائم هر یک از این سه سندروم وجود دارد، MPS I در حال حاضر به دو نوع شدید و ضعیف تقسیم می شود.
علت بیماری موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 چیست؟
موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 وضعیتی است که اندام های زیادی را در بدن درگیر می کند. علت اصلی این بیماری تغییرات ژنتیکی (جهش) در ژنی به نام IDUA (آلفا ال-ایدورونیداز) می باشد، این تغییرات ژنتیکی منجر به کاهش یا حذف کامل عملکرد آنزیم IDUA می شود. آنزیم IDUA برای بدن مهم است و عملکرد بدن در شرایطی که مقدار مناسبی از آن را نداشته باشد مختل می شود. مهمترین اتفاقی که در اثر نبود یا کمبود این آنزیم می افتد این است که مولکول های بزرگ قند (که نام گلیکوز آمینو گلیکان یا GAGs نام دارند) در سلول هایی به نام لیزوزوم تجمع می یابند (GAG ها در ابتدا موکوپلی ساکارید نامیده می شدند و نام این بیماری نیز از آنجا ریشه گرفته). این امر باعث می شود که لیزوزوم ها از لحاظ اندازه بزرگ شوند؛ ” لیزوزوم ها بخش هایی در سلول هستند که انواع مختلف مولکول ها را هضم و بازیافت می کنند”. به دنبال افزایش حجم لیزوزوم ها، شاهد بزرگ شدن بسیاری از اندام ها و بافت های مختلف بدن خواهیم بود. این بزرگ شدن اندازه منجر به بروز مشکلاتی در سلامتی می شود و به وضوح می توانیم آن را در ظاهر کودکان مبتلا مشاهده نماییم. محققان بر این باورند که GAG ها ممکن است با عملکرد سایر پروتئین ها در داخل لیزوزوم ها تداخل ایجاد نمایند و حرکت مولکول ها را در داخل سلول مختل کنند.
از کجا بفهمم که فرزندم مبتلا است؟ علائم موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 چیست؟
کودکان مبتلا به موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 اغلب هیچ علامت یا نشانه ای از این بیماری در بدو تولد ندارند، اگرچه برخی از آن ها دارای بیرون زدگی نرم در اطراف ناف (فتق ناف) یا پایین شکم (فتق اینگوینال) هستند. افراد مبتلا به MPS شدید معمولاً علائم و نشانه های دیگر این اختلال را تا یک سالگی خود نشان می دهند، با این حال آن هایی که فرم ضعیف تری از بیماری را دارند، علائم خفیف تری را نیز بروز می دهند که بعداً در دوران کودکی (2 الی 11 سالگی) ایجاد می شوند. در فرم شدید MPS 1، درشت شدن اجزای صورت، ناهنجاری های اسکلتی و ستون فقرات و تاخیر در رشد در 1 الی 2 سال اول زندگی وجود دارد. دیگر علائم شایع این اختلال به قرار زیر است:
- افراد مبتلا به MPS 1 شدید ممکن است دارای سر بزرگ (ماکروسفالی) باشند
- تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی)
- افراد مبتلا به MPS I اغلب دچار کدر شدن پوشش شفاف چشم (قرنیه) می شوند که می تواند باعث از دست دادن چشمگیر قدرت بینایی شود.
- راه هوایی ممکن است در برخی از افراد مبتلا به MPS I باریک شود و باعث عفونت های مکرر دستگاه تنفسی فوقانی و مکث کوتاه تنفس در هنگام خواب (آپنه خواب) شود.
- بزرگ شدن اندام ها از جمله کبد، طحال (هپاتواسپلنومگالی)
- تارهای صوتی نیز می توانند بزرگ شوند و در نتیجه صدایی عمیق و خشن ایجاد می شود
- زبان بزرگ (ماکروگلوسیا)
- اکثر افراد مبتلا به نوع شدید این اختلال، دارای دیسوستوز مالتی پلکس نیز هستند که به معنای ناهنجاری های اسکلتی است.
- سندروم تونل کارپال (که منجر به بی حسی، گزگز و ضعف در دست و انگشتان می شود)
- باریک شدن کانال نخاعی (تنگی نخاع) در گردن که می تواند باعث فشرده شدن و آسیب به نخاع شود
- کوتاهی قد
- فتق
- عفونت های مکرر گوش
- بیماری قلبی و انسداد راه هوایی از علل اصلی مرگ در افراد مبتلا به هر دو نوع MPS I هستند
- افراد مبتلا به MPS شدید نوع I با کاهش عملکرد ذهنی و پیشرفت سریع تر بیماری مواجه خواهند بود. تأخیر رشد معمولاً تا سن 1 سالگی وجود دارد و افراد مبتلا در نهایت مهارت های عملکردی اولیه خود را از دست می دهند (پسرفت رشدی). کودکان مبتلا به این شکل از اختلال معمولاً طول عمر کوتاه تری دارند و گاهی فقط تا اواخر دوران کودکی زنده می مانند.
- افراد مبتلا به MPS ضعیف معمولاً تا بزرگسالی نیز زندگی می کنند و ممکن است طول عمر آنها کوتاه شود یا نباشد. برخی از افراد مبتلا به نوع ضعیف دارای ناتوانی هایی در یادگیری هستند، در حالی که برخی دیگر هیچ اختلال فکری و نقص عقلی ندارند.
جمع بندی
بیماری موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 در اثر نقص ژنتیکی در آنزیمی به نام IDUA ایجاد می شود و در واقع نوعی بیماری متابولیک است. این اختلال به میزان مساوی در دخترها و پسرها دیده می شود و علائم آن با توجه به نوع بیماری، از شدید تا خفیف متفاوت است. اگر فرزندتان شروع به بروز برخی از علائمی که در بالا ذکر شد نموده است، می توانید از یک متخصص ژنتیک برای تشخیص دقیق آن و دریافت راهنمایی جهت قدم های بعدی کمک بگیرید. متخصصین ژنتیک در آزمایشگاه ژنتیک سیتوژنوم تهران آماده ارائه مشاوره به شما هموطنان عزیز هستند.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
