پلوئیدی (ploidy) در ژنتیک به معنای تعداد کروموزومهای موجود در هسته یک سلول است. یوپلوئیدی (Euploidy) تغییراتی در مجموعه کامل کروموزومهای طبیعی (در یک سلول یا یک موجود زنده) است که منجر به ایجاد مضربی از هاپلوئید (haploid یا همان تعداد پایه کروموزومهای آن موجود) میشود. سیتوژنوم در این مقاله به بررسی مفهوم و بیان انواع یوپلوئید میپردازد؛ لطفا تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
یوپلوئید به چه معنا است؟
Euploidy یا یوپلوئیدی یک تغییر کروموزومی است که طی آن کل مجموعه کروموزومهای یک سلول یا یک موجود زنده را درگیر میکند. این نوع تغییرات در گیاهان بیشتر از حیوانات دیده میشود و ممکن است منجر به ایجاد: یک مجموعه کروموزومی (مونوپلوئیدی)، دو مجموعه (دیپلوئیدی)، یا چند مجموعه کروموزومی (پلی پلوئیدی مانند تری پلوئید، تتراپلوئید، پنتاپلوئید، هگزاپلوید و …) شود. در سلولهای سوماتیک (پیکری بدن) طبیعی، کروموزومها به صورت جفت وجود دارند و این وضعیت دیپلوئیدی نامیده میشود.
انواع یوپلوئیدها کدامند؟
انواع مختلفی از یوپلوئیدی ممکن است در انسان و یا دیگر جانداران (اعم از گیاهان و حیوانات) دیده شود که در ادامه به توضیح دسته بندی آنها میپردازیم:
- پلوئید (Ploidy): به تعداد مجموعه کروموزومهای همولوگ در ژنوم یک سلول یا یک موجود زنده اطلاق میشود.
- هاپلوئید (Haploidy): حالت هاپلوئید بودن یعنی داشتن نیمی از مجموعه کروموزومهای همولوگ در سلول های سوماتیک (پیکری). به عنوان مثال یک انسان را در نظر بگیرید. انسان یک موجود دیپلوئیدی است که 23 جفت (46تا) کروموزوم دارد. هر مجموعه 23 تایی کروموزوم انسان را “هاپلوئید” مینامیم. حال چون انسان 2 مجموعه هاپلوئیدی دارد، پس دیپلوئید نامیده میشود (دی یک پیشوند به معنای 2 میباشد).
- دیپلوئید (Diploid): دیپلوئید اصطلاحی است که به وجود دو مجموعه کامل کروموزوم در سلول های یک موجود زنده اطلاق میشود که هر یک از والدین یک کروموزوم (از هر جفت کروموزوم) را به نسل بعد خود انتقال میدهند. انسان ها دیپلوئید هستند و بیشتر سلولهای بدن آنها حاوی 23 جفت کروموزوم میباشد.
- تریپلوئید (Triploidy): تریپلوئیدی یک ناهنجاری کروموزومی نادر در انسان است که طی آن به جای وجود دو مجموعه کروموزومی طبیعی (23 جفت یا 46 عدد) 69 کروموزوم در هر سلول حضور داشته باشد. وجود این مجموعه اضافی کروموزومی از پدر یا مادر در طول لقاح منشأ میگیرند.
- انواع دیگر اوپلوئیدی اتوپلوئیدی و آلوپلی پلوئیدی هستند.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک