ازدواج دختر عمو و پسر عمو ازدواجی است که طی آن زن و شوهر اجداد مشترک دارند. رسم ازدواج فامیلی در زمان‌های گذشته رایج‌تر بود و امروزه نیز در برخی جوامع به ویژه ایران همچنان دیده می‌شود، با این حال در برخی از کشورهای پیشرفته چنین ازدواج‌هایی ممنوع اعلام شده است. جالب است بدانید که در سراسر جهان، بیش از 10 درصد ازدواج‌ها بین پسر و دختر عموها می‌باشد که به شدت موجب نگرانی جامعه پزشکی به ویژه متخصصین ژنتیک شده است. از آنجایی که ازدواج پسرعمو با دختر عمو یک وصلت پر خطر محسوب می‌شود، قصد داریم در این مقاله به تجزیه و تحلیل جوانب خطر بپردازیم.
تاریخچه ازدواج دختر عمو و پسر عمو
شیوع ازدواج عموزاده‌ها در کشورهای غربی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم کاهش یافته است اما در خاورمیانه و جنوب آسیا، ازدواج با فرزندان عمو هنوز به شدت مورد علاقه است. ازدواج پسر و دختر عمویی از قدیم تا به الان اغلب برای حفظ و نگه‌داری ارزش‌های فرهنگی، حفظ ثروت خانواده، حفظ مجاورت جغرافیایی، حفظ سنت، تقویت پیوندهای بین اعضای خانواده و فامیل و حفظ ساختار خانواده یا رابطه نزدیک‌تر بین زن و همسرش انجام می‌گرفته است اما امروزه به لطف پیشرفت چشمگیر ژنتیک و افزایش آگاهی نسبت به ژنوم انسان، دیدگاه‌های منطقی نسبت به چنین ازدواجی به وجود آمده است. در این نوع ازدواج باید نگاه عمیقی به جنبه‌‌های ژنتیکی نیز داشت چراکه شانس کنار هم قرار گرفتن ژن‌های معیوب برای ایجاد اختلالات و بیماری‌های اتوزوم مغلوب را افزایش می‌دهد.
ازدواج دختر عمو با پسر عمو خوب یا بد؟
در برخی فرهنگ‌ها و جوامع، ازدواج عموزاده‌ها ایده‌آل تلقی می‌شود و به طور باور نکردنی مورد تشویق و حمایت قرار می‌گیرد. این رسم در ایران نیز مورد استقبال قرار می‌گیرد به طوریکه یک جمله معروف در اینباره وصف کردند “عقد دختر عمو و پسر عمو را در آسمان‌ها بستند”! در مقابل برخی از جوامع دیگر، پسرعمو و دختر عمو را به عنوان محارم می‌بینند و این افراد در معرض انگ و تابو اجتماعی قرار خواهند گرفت. اما چرا برخی کشورهای پیشرفته از چنین وصلتی جلوگیری می‌کنند؟
نظرات در مورد محاسن و معایب این نوع ازدواج بسیار متفاوت است. مهم‌ترین مواردی که درباره نقد این نوع ازدواج فامیلی مطرح می‌شود به قرار زیر است:
- خطر ابتلا به اختلالات ژنتیکی اتوزوم مغلوب در کودکان افرادی که با پسر عموی خود یا دختر عموی خود ازدواج می‌کنند، 4 تا 6 درصد است! در مقایسه، فرزندان آن دسته از افرادی که ازدواج غیر خویشاوندی دارند حدود 3 درصد در معرض خطر هستند.
- خطر ابتلا به اختلالات ژنتیکی در کودکان حاصل ازدواج نوادگان دورتر عموهایشان کمتر خواهد بود، اگرچه ریسک این افراد بازهم بالاتر از میانگین جمعیت است.
مشاوره ژنتیک ازدواج فامیلی
در مقام مشاور ژنتیک باید بگوییم که ازدواج‌های فامیلی (انواع ازدواج دختر عمو با پسر عمو یا دختر/پسر خاله و پسر/دختر عمه) توصیه نمی‌شوند. حتی اگر سابقه هیچگونه بیماری و اختلال ژنتیکی در خانواده‌ها و فامیل‌های زوجین وجود نداشته باشد باز هم خطر ازدواج این افراد با یکدیگر زیاد است. از آنجایی که بیماری‌های ژنتیکی درمان ندارند و هزینه آزمایش ژنتیک (به منظور بررسی ژن‌های بیماری‌زا زوجین) بسیار زیاد است، پس چه بهتر که از وصلت‌های خویشاوندی پرهیز شود. با این اوصاف بازهم اگر زوجین برای این ازدواج اصرار داشته باشند باید برای رسم یک شجره‌نامه دقیق به صورت حضوری به یک مشاور ژنتیک مراجعه داشته باشند تا درصد خطر برای آن‌ها تخمین زده شود و پیش آگهی‌هایی را دریافت نمایند. غالباً این کیس‌ها در نهایت برای انجام برخی تست‌های ژنتیک کاندید می‌شوند.
کلام آخر
آموزش جامع ژنتیک و برنامه‌های مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج فامیلی می‌تواند به کاهش تعداد بیماری‌های ژنتیکی در جوامع کمک کند. با وجود اینکه مشاوره ژنتیک در کشورهای در حال توسعه به دلیل کمبود متخصصین آموزش دیده با مشکل مواجه شده است با این حال آزمایشگاه فوق تخصصی ژنتیک پزشکی سیتوژنوم واجب می‌داند تا با اطلاع رسانی‌های گسترده زمینه‌ساز افزایش آگاهی مردم سرزمین‌مان ایران در مورد معایب ازدواج‌های فامیلی گردد.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
