استئودیستروفی ارثی آلبرایت (Albright’s hereditary osteodystrophy) یا به اختصار AHO، یک بیماری ژنتیکی نادر با طیف وسیعی از علائم و نشانه ها از جمله کوتاهی قد، چاقی، صورت گرد، استخوانی شدن زیر جلدی (تشکیل استخوان در زیر پوست) و انگشتان دست و پا کوتاه (براکی داکتیلی) ظاهر می شود. این بیماری را با نام کم کاری کاذب غده پاراتیروئید می شناسند. آزمایشگاه تخصصی ژنتیک سیتوژنوم در این مقاله درباره آسیب شناسی، علل و علائم استئودیستروفی ارثی آلبرایت صحبت خواهد کرد.
بیماری استئودیستروفی ارثی آلبرایت چیست؟
کم کاری کاذب غده پاراتیروئید یا بیماری آلبرایت یک اختلال ژنتیکی و ارثی است که به دلیل غیرفعال شدن ژن GNAS1 در اثر جهش ژنتیکی موجب بروز برخی علائم در افراد مبتلا می شود. در این شرایط، بدن فرد مبتلا به هورمون پاراتیروئید پاسخ نمی دهد. هورمون پاراتیروئید (PTH) که پاراتورمون یا پاراتیرین نیز نامیده می شود، یک هورمون پپتیدی است که توسط غدد پاراتیروئید (چهر غده ای که پشت غده تیروئید قرار دارند) ترشح می شود و غلظت کلسیم موجود در سرم خون را از طریق تأثیر بر استخوان، کلیه و روده تنظیم می کند. فنوتیپ (علائم بالینی) AHO اولین بار در سال 1942 توسط فولر آلبرایت (Fuller Albright) توصیف شد.
تاریخچه بیماری آلبرایت
آلبرایت و همکاران در سال 1942 میلادی 3 بیمار را با قد کوتاه، صورت گرد، گردن کوتاه، چاقی، کلسیفیکاسیون زیر جلدی و متاکارپ کوتاه همراه با کمبود کلسیم (هیپوکلسمی) و افزایش فسفات (هیپرفسفاتمی) گزارش کردند. اگرچه علائم آن ها شبیه به کمبود هورمون پاراتیروئید بود، اما عملکرد کلیوی آن ها طبیعی بود و ظاهراً به تجویز عصاره پاراتیروئید گاوی پاسخ نمی دادند. آلبرایت و همکارانش این فرضیه را مطرح کردند که یافته های بالینی به دلیل مقاومت به هورمون پاراتیروئید است نه به کمبود این هورمون! به همین دلیل این اختلال را «شبه هیپوپاراتیروئیدیسم» (PHP) نامیدند. الگوی خاصی از ویژگی های فیزیکی قابل مشاهده که توسط آلبرایت و همکاران توصیف شده است، بیماری استئودیستروفی ارثی آلبرایت را تشکیل می دهد.
ژنتیک سندروم آلبرایت
هنگامی که کم کاری کاذب غده پاراتیروئید از مادر به ارث می رسد، ویژگی هایش می تواند شامل مقاومت در برابر برخی هورمون ها به ویژه هورمون پاراتیروئید (PTH) باشد. این وضعیت را شبه هیپوپاراتیروئیدیس نوع 1آ (PHP1a) نامیده می شود. اما هنگامی که از پدر به ارث می رسد، یک فرد بدون هیچ گونه مشکل هورمونی، AHO خواهد داشت که به آن شبه هیپوپاراتیروئیدیسم (PPHP) می گویند. این اختلال با الگوی اتوزوم غالب در اثر جهش در ژن GNAS به وجود می آید. بدیهی است که درمان آن شامل مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین D است. در صورت وجود سطوح بالای فسفات در خون، ممکن است توصیه شود که از یک رژیم غذایی کم فسفر یا مصرف داروهایی به نام بایندرهای فسفات برای کمک به کاهش سطح فسفات استفاده کنید.
علت استئودیستروفی ارثی آلبرایت
همانطور که اشاره شد، جهش در ژنی به نام GNAS که بر روی کروموزوم 20 قرار دارد (ناحیه دقیق تر: 20q13.32) موجب ابتلای مردان و زنان به بیماری استئودیستروفی ارثی آلبرایت می شود.
علائم استئودیستروفی ارثی آلبرایت چیست؟
علائم استئودیستروفی ارثی آلبرایت عبارت هستند از:
- برخی از بیماران دارای عقب ماندگی ذهنی هستند.
- هیپوفسفاتمی: وضعیتی است که در آن خون شما سطح فسفر پایینی دارد. سطوح پایین می تواند باعث چالش های زیادی برای سلامتی شود از جمله: ضعف عضلانی، نارسایی تنفسی یا قلبی، تشنج یا کما.
- پرکاری پاراتیروئید: اگر هورمون پاراتیروئید بیشتر از حد طبیعی تولید شود، می تواند باعث افزایش بیش از حد کلسیم خون گردد (هیپرکلسمی). اگر سطح کلسیم خون شما بالا باشد، در صورت عدم درمان می تواند منجر به مشکلاتی مانند: ضعف عضلانی، یبوست، درد شکم، از دست دادن تمرکز و گیجی خفیف شود.
- بیماری کوشینگ: بیماری کوشینگ زمانی رخ می دهد که یک تومور خوش خیم در غده هیپوفیز باعث می شود غده هیپوفیز بیش از حد ACTH (که مسئول تولید هورمون کورتیزول است)، تولید کند.
- آکرومگالی: آکرومگالی یک بیماری نادر است که طی آن بدن هورمون رشد بیش از حد تولید می کند و باعث می شود بافت ها و استخوان های بدن با سرعت بیشتری رشد کنند. با گذشت زمان، این اختلال منجر به بزرگ شدن دست ها و پاهای غیرطبیعی و طیف وسیعی از علائم دیگر می شود.
- ماکرو اورکیدیسم: ماکرواورکیدیسم یعنی بیضه ها دو برابر اندازه طبیعی برای سن بدون آندروژنیزه شدن شوند.
- ماکول های قهوه ای روی پوست: ضایعات قهوه ای رنگی روی پوست افراد وجود دارد که معمولا در هنگام تولد یا مدت کوتاهی پس از آن تشخیص داده می شوند.
- قد کوتاه: کوتاهی قد بزرگسالان یک یافته شایع است و در 80 درصد از PHP1A و 50 تا 70 درصد از بیماران دیده می شود.
- چاقی: چاقی کمتر دیده می شود، اما در مبتلایان نوع زودرس (قبل از 2 سالگی) با صورت گرد همراه است.
- استخوان سازی بیش از حد زیر جلدی: ندول های سخت زیر جلدی وجود خواهد داشت که نشان دهنده استخوان سازی نابجا می باشد.
- کوتاه بودن انگشت شست دست: به این عارضه “براکی داکتیلی نوع D نیز گفته می شود که طی آن فقط فالانکس دیستال انگشت شست کوتاه می شود.
- مشکلات دندانی: ناهنجاری های دندانی در تعداد کمی از بیماران دیده می شود و شامل شکست در رویش دندان ها، کوتاه شدن ریشه ها، تغییر پالپ دندان، هیپودنشیا و هیپوپلازی مینای دندان است.
- مشکلات رشدی: تاخیر رشد خفیف و اختلال شناختی ممکن است وجود داشته باشد.
- کمبود کلیسم: علائم کمبود کلسیم (هیپوکلسمی) شامل لرزش، تشنج و استریدور حنجره در نوزادان و اسپاسم کارپوپدال در کودکان یا بزرگسالان است. علائم هیپوکلسمی خفیف عبارت است از بی حسی اطراف دهان، پارستزی، گرفتگی عضلات و اسپاسم کارپوپدال (نشانه هیپوکلسمی آشکار).
نحوه توارث بیماری کم کاری کاذب غده پاراتیروئید چیست؟
در ابتدا تصور می شد که کم کاری کاذب غده پاراتیروئید با الگوی وابسته به ایکس غالب منتقل می شود و علت آن به احتمال زیاد براساس مشاهدات اولیه بود! مبنی بر اینکه زنان دو برابر مردان مبتلا به این بیماری می شوند. با این حال دانشمندان دریافتند که این الگوی انتقال اشتباه بوده است و ثابت کردند که توارث آن اتوزومال غالب (یعنی شانس ابتلای زن و مرد به یک اندازه است) می باشد.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
