نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 2 (Hereditary sensory and autonomic neuropathy type II) یک اختلال ژنتیکی نادر است که علائم آن معمولاً در دوران کودکی شروع می شود و بر اعصابی که در قسمت پایین پاها و بازوها و دست ها عمل می کنند تأثیر می گذارد. نشانه های این بیماری که با نام بیماری HSAN2 نیز شناخته می شود با ملتهب شدن انگشتان دست یا پا، به خصوص در اطراف ناخن ها شروع می شوند. با این مقاله از سری مقالات پزشکی سیتوژنوم همراه باشید تا بیشتر در مورد علل و علائم HSAN2 اطلاعات کسب کنید.
بیماری HSAN نوع 2 چیست؟
نوروپاتی های ارثی حسی و اتونومیک (اختصارا HSAN) که با نام نوروپاتی های حسی ارثی نیز شناخته می شوند، شامل حداقل 8 اختلال دژنراتیو ارثی مشابه اما متمایز در سیستم عصبی (نورودژنراتیو) هستند که اغلب به از دست دادن احساس، به ویژه در دست ها و پاها منجر می شوند. التهاب، احساس بی حسی و گزگز در دست ها و پاها از جمله علائمی هستند که ممکن است در اثر ابتلا به این بیماری رخ دهند؛ در نهایت افراد مبتلا احساس خود را در دست ها و پاهایشان از دست می دهند. این از دست دادن حسی در اثر عملکرد غیرطبیعی اعصاب حسی است که پاسخ به درد و دما را کنترل می کنند. بروز عفونت مزمن در این نواحی آسیب دیده شایع است و با ایجاد زخم در انگشتان دست یا کف دست و پا بدتر می شود. از دست دادن حس در دست ها و پاها اغلب منجر به بی توجهی به زخم ها می شود و در صورت عدم درمان، این آسیب می تواند جدی شود و در موارد شدید منجر به قطع عضو گردد. نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 2 بر بسیاری از سیستم های بدن تأثیر می گذارد، با شروع زودرس (نوزادی یا کودکی) مشخص شده و از الگوی توارثی اتوزومال مغلوب پیروی می کند. HSAN2 به دلیل موتاسیون (جهش) در ژن های خاص رخ می دهد.
نام های دیگر HSAN2 چیست؟
جامعه پزشکی مترادف هایی را برای بیماری HSAN2 در نظر می گیرد که عبارت هستند از:
- آکرواستئولیز، نوع Giaccai (acroosteolysis, Giaccai Type)
- آکروسئولیز، نوروژنیک (acroosteolysis, Neurogenic)
- نوروپاتی حسی ارثی نوع II (Hereditary Sensory Neuropathy Type II)
- HSAN2
- HSAN II
- بیماری مروان (Morvan disease)
علائم و نشانه های HSAN2 چیست؟
علائم HSAN2 حتی در بین اعضای یک خانواده بسیار متغیر است. این بیماری به شکل های مختلف ممکن است به یک عصب واحد (مونونوروپاتی) یا بسیاری از اعصاب به طور همزمان (پلی نوروپاتی) حمله کند که علائم حاصل از آن ممکن است شامل نقص عملکرد حسی، حرکتی، رفلکس یا عروق خونی (وازوموتور) باشد. عوامل متعددی از جمله تعداد کم بیماران شناسایی شده، عدم انجام مطالعات بالینی بزرگ و احتمال تأثیر ژن های دیگر بر بروز این بیماری، پزشکان را از ایجاد تصویری دقیق از علائم مرتبط باز داشته است. بسیاری از افراد گزارش شده که مبتلا به HSAN2 بوده اند از نظر علائم و پیشرفت بیماری نسبت به همدیگر متفاوت هستند. این تا حدی ناشی از گزارش های موردی است که شامل مواردی است که HSAN2 بودن آنها از نظر مولکولی تایید نشده است. در نتیجه، توجه به این نکته مهم است که افراد مبتلا ممکن است همه علائمی را که در زیر مورد بحث قرار گرفته است، نداشته باشند. والدین این افراد باید با پزشک و تیم پزشکی فرزندان خود در مورد علائم مرتبط و پیش آگهی کلی صحبت کنند. در حالت کلی علامت های نوروپاتی ارثی حسی و خودمختار نوع 2 عبارت هستند از:
- از دست دادن حس: HSAN2 با از دست دادن حسی قسمت های دیستال پاها مشخص می شود. دیستال به آن نواحی از بدن اطلاق می شود که از مرکز بدن دورتر هستند و شامل پایین دست ها و پاها می شود.
- تاثیر بیشتر روی پاها: پاها شدیدتر از بازوها و دست ها آسیب می بینند
- شروع در سنین کم: شروع علائم این بیماری معمولاً اندکی پس از تولد یا در دوران کودکی می باشد.
- علائم در نواحی دیستال: افراد مبتلا ممکن است بی حسی و گزگز پیشرونده در دست ها و پاها را تجربه کنند.
- عدم درک دما و درد: مبتلایان همچنین ممکن است کاهش توانایی در حس کردن دما، درد و لمس را تجربه نمایند. در نهایت، افراد مبتلا نمی توانند بین محرک های سرد یا گرم تمایز قائل شوند و نمی توانند درد را در ناحیه آسیب دیده احساس کنند.
- ایجاد زخم های متعدد: به دلیل از دست دادن حس، افراد مبتلا ممکن است دچار فرسایش مزمن پوست، زخم (زخم های باز) یا تاول هایی شوند که دیر التیام می یابند. اگر این آسیب های بدون درد شناسایی نشوند و درمان نشوند، می توانند پیشرفت کنند و عوارض جدی تری مانند عفونت های مکرر ایجاد کنند. در نهایت، افراد مبتلا می توانند به عفونت استخوان اطراف (استئومیلیت)، از دست دادن استخوان و بافت در انگشتان دست و پا (آکرواستئولیز)، شکستگی های خود به خودی بدون درد و التهاب و آسیب به مفاصل اطراف (آرتروپاتی نوروپاتیک) مبتلا شوند.
- اختلال در عرق کردن: بسیاری از افراد مبتلا به HSAN نوع 2، به اختلالات تعریق از جمله دوره های تعریق بیش از حد (هایپرهیدروزیس)، کاهش تعریق (هایپوهیدروز)، یا ناتوانی در تعریق (آن هیدروزیس) مبتلا هستند. این افراد می توانند هایپرهیدروزیس را همراه با نواحی تکه ای آن هیدروز تجربه کنند. هایپرهیدروزیس همچنین می تواند منجر به تولید بیش از حد اشک شود.
- علائم گوارشی: برخی از افراد مبتلا ممکن است علائمی شامل برگشت محتویات معده به مری (رفلاکس معده به مری) را تجربه کنند.
- کاهش فشار خون: فشار خون پایین در هنگام ایستادن (افت فشار خون وضعیتی) یکی دیگر از علائمی است که باعث سبکی سر یا سرگیجه می شود.
- برخی از افراد مبتلا به HSAN2، معمولاً در حوالی زمان رویش دندان های شیری، خودزنی را از خود نشان می دهند.
- علائم شایع در کودکان: برخی از نوزادان و کودکان ممکن است در بلع مشکل داشته باشند. آپنه خواب، که در آن تنفس در طول خواب کند می شود یا برای مدت کوتاهی متوقف می شود نیز ممکن است رخ دهد. بعداً در طول این اختلال، بی اختیاری ادرار یا علائم اسپاسم ممکن است ایجاد شود.
- سایر علائم: سایر علائم در برخی از بیماران شامل: لکه های پوسته پوسته خشک بر روی پوست کف دست و پا (هیپرکراتوز)، کاهش حس چشایی، کاهش برخی رفلکس ها و انحنای جانبی غیر طبیعی ستون فقرات (اسکولیوز) می باشد.
علت ایجاد بیماری HSAN2 چیست؟
علت اصلی بیماری HSAN2 موتاسیون یا همان جهش ژنتیکی است که موجب معیوب یا غیر طبیعی شدن ژن و محصول تولیدی آن می گردد. در ادامه به بررسی ژن هایی که موجب این بیماری می شوند خواهیم پرداخت.
ژن های ایجاد کننده بیماری HSAN2 کدامند؟
انواع مختلفی از نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 2 وجود دارد که هر کدام به دلیل جهش در یک ژن متفاوت ایجاد می شوند. به عنوان مثال بیماری HSAN2A به دلیل جهش در ژن WNK1 و نوع HSAN2B در اثر جهش در ژن RETREG1 ایجاد می شوند. همچنین انواع HSAN2C ناشی از جهش در ژن KIF1A و HSAN2D توسط جهش در ژن SCN9A ایجاد می شوند.
ژن ها دستورالعمل هایی را برای ایجاد پروتئین هایی ارائه می دهند که نقش مهمی در بسیاری از عملکردهای بدن دارند. هنگامی که یک جهش در یک ژن رخ می دهد، محصول پروتئین ممکن است معیوب یا ناکارآمد باشد و یا اصلا وجود نداشته باشد. بسته به عملکرد پروتئین خاص، این اتفاق می تواند بر بسیاری از اندام های بدن تأثیر بگذارد. در حالت کلی اگرچه ژن های مختلفی در بروز این بیماری دخیل هستند، اما همه انواع HSAN2 علائم و نشانه های مشابهی دارند بنابراین می توان گفت که علت بیماری HSAN نوع 2 “جهش های ژنتیکی” است.
آیا HSAN2 ارث پذیر است؟
بله. نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 2 یک بیماری ژنتیکی با طرح توارث اتوزومال مغلوب (autosomal recessive) است. اختلالات ژنتیکی مغلوب زمانی رخ می دهند که یک فرد یک ژن غیر فعال را از هر یک از والدین خود به ارث ببرد. اگر فردی یک ژن فعال (سالم) و یک ژن غیر فعال (جهش یافته) برای بیماری دریافت کند، ناقل آن بیماری خواهد بود اما معمولاً علائمی از خود نشان نخواهد داد. خطر این که دو والدین ناقل، ژن های جهش یافته خود را منتقل کنند و در نتیجه فرزندی مبتلا داشته باشند در هر بارداری 25 درصد است. ضمنا خطر داشتن فرزند ناقل مانند والدین در هر بارداری 50 درصد است و شانس دریافت ژن های سالم از هر دو والدین برای کودک 25 درصد است. لازم به ذکر است که این خطر برای مردان و زنان یکسان می باشد.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
