سندروم استخوان شکننده (OI) یک اختلال ژنتیکی موثر بر استخوان ها است که قابلیت انتقال به نسل آینده را دارد (ارث پذیر) و علائم آن غالبا از بدو تولد قابل تشخیص است. علائم بیماری استخوان شکننده از خفیف تا شدید متغیر است (بسته به نوع بیماری) و در اثر آن افراد ممکن است استخوان هایی نرم داشته باشند که به راحتی دچار شکستگی می شود و یا استخوان هایی که رشد و شکل عادی نداشته اند. با این مقاله از آزمایشگاه ژنتیک سیتوژنوم تهران همراه باشید تا بیشتر با علائم و علت بیماری استخوان شکننده (استئوژنز ایمپرفکتا) آشنا شوید.
چه عواملی باعث بیماری استخوان شکننده در کودک می شوند؟
علت بیماری استخوان شکننده جهش ژنتیکی است که از طریق ژن ها به فرزندان منتقل می شود. این بیماری انواع مختلفی دارد که با الگوهای توارث مختلف منتقل می شوند؛ در حالت کلی این جهش های ژنی ممکن است از یک یا هر دو والدین به ارث برده شود. گاهی اوقات جهش ژن ناشی از یک تغییر (جهش یا موتاسیون) غیر قابل توضیح که به آن جهش خود به خودی می گویند، می باشد. بیشتر نوزادان مبتلا به استئوژنز ایمپرفکتا فقط یک ژن جهش یافته دارند (توارث اتوزوم غالب)؛ این ژن ها در تشکیل پروتئین کلاژن کمک می کنند. کلاژن بخش اصلی بافت همبند است که کل بدن از جمله استخوان ها را به هم متصل و پشتیبانی می کند؛ در اثر نقص در ژن مسئول، کلاژن کافی تولید نمی شود و یا کلاژن غیر طبیعی تولید خواهد شد. اگر بخواهیم دقیق تر توضیح دهیم، استئوژنز ایمپرفکتا می تواند در اثر جهش در یکی از چندین ژن مخصوص این اختلال ایجاد شود. جهش در ژن های COL1A1 و COL1A2 تقریباً 90 درصد از کل موارد ابتلا را تشکیل می دهد. همانطور که اشاره کردیم، این ژن ها دستورالعمل هایی را برای ساخت پروتئین هایی که برای مونتاژ کلاژن نوع I استفاده می شوند، ارائه می دهند. این نوع کلاژن فراوان ترین پروتئین موجود در استخوان، پوست و سایر بافت های همبند است که ساختار و استحکام بدن را فراهم می کند. علت انواع استخوان های شکننده را در ادامه می خوانید:
- سندروم استخوان شکننده نوع 1 در اثر جهش در ژن COL1A1 یا ژن COL1A2 (به میزان کمتر) است. این تغییرات ژنتیکی میزان کلاژن نوع I را که در بدن تولید می شود را کاهش می دهند، اگرچه مولکول های تولید شده طبیعی هستند. کاهش کلاژن نوع I باعث شکننده شدن استخوان ها و راحت شکسته شدن آن ها می شود.
- جهش هایی که باعث ایجاد پوکی استخوان نوع 2 ، 3 و 4 در ژن COL1A1 یا COL1A2 می شوند به طور معمول ساختار مولکول های کلاژن نوع I را تغییر می دهند و در نتیجه کلاژن نوع 1 غیر طبیعی تولید می شود. نقص در ساختار کلاژن نوع I، بافتهای همبند به ویژه استخوان را تضعیف می کند و در نتیجه موجب بروز ویژگی های بارز و شدیدتر از پوکی استخوان ناقص می شود.
- جهش در ژن های دیگر نیز باعث ایجاد اشکال نادرتری از استئوژنز ایمپرفکتا می شود. بسیاری از این ژن ها دستورالعمل هایی را برای پروتئین هایی ارائه می دهند که به فرآیند ساخت کلاژن نوع I و بالغ شدن آن کمک می کنند. جهش در این ژن ها مراحل مختلفی را در تولید مولکول های کلاژن مختل می کند. در واقع این جهش ها بافت های همبند را تضعیف می کند و منجر به ناهنجاری های شدید استخوان و مشکلات رشد می شود.
- سایر ژن های درگیر در این بیماری، دستورالعمل هایی را برای ساخت پروتئین هایی که کنترل و عملکرد سلول های تشکیل دهنده استخوان را کنترل می کنند، ارائه می دهند. جهش در این ژن ها باعث رشد طبیعی استخوان می شود و باعث می شود استخوان ها شکننده شوند.
جهت دریافت اطلاعات بیشتر در مورد این بیماری روی لینک زیر کلیک کنید:
علائم بیماری استخوان شکننده در کودک چیست؟
علائم بیماری استخوان شکننده تا حد زیادی نسبت به هم متفاوت هستند. به هر حال علائم استئوژنر ایمپرفکتا می تواند شامل موارد زیر باشد:
- استخوان های بدن به راحتی می شکنند: علامت اصلی این بیماری استخوان های شکننده و با تراکم معدنی کم است؛ مهم است بدانید که همه انواع اسنئوژنز ایمپرفکتا درگیری استخوانی دارند. اشکال خفیف تر بیماری استخوان شکننده از جمله نوع I، با شکستگی استخوان در دوران کودکی و نوجوانی مشخص می شود که اغلب ناشی از ضربه های جزئی، مانند زمین خوردن در حین یادگیری راه رفتن است. به طور کلی شکستگی ها در بزرگسالی کمتر اتفاق می افتد اما در زنان پس از یائسگی و در مردان بین سنین 60 تا 80 سال دوباره شروع به افزایش می کند.
- تغییر رنگ سفیدی چشم (اسکلرا): در این شرایط ممکن است این قسمت به رنگ آبی یا خاکستری باشد.
- قفسه سینه بشکه ای شکل: شدیدترین اشکال استخوان شکننده به ویژه نوع دوم، می تواند باعث ایجاد یک قفسه سینه غیرطبیعی کوچک و شکننده و ریه های توسعه نیافته شود. نوزادان مبتلا به این ناهنجاری ها ممکن است مشکلات تنفسی تهدید کننده زندگی داشته باشند و مدت کوتاهی پس از تولد بمیرند.
- ستون فقرات خمیده: در اثر اختلالات استخوانی ممکن است فرد به اسکولیوز مبتلا شود.
- ضعف عضلانی: تحرک می تواند در افراد مبتلا کاهش یابد و برخی ممکن است از واکر یا ویلچر استفاده کنند.
- کم شنوایی در اوایل بزرگسالی: حدود نیمی از مبتلایان از ابتدای بزرگسالی دچار کم شنوایی می شوند. به عبارتی دیگر، در سنین حدود 50 سالگی، حدود 50 درصد از بزرگسالان مبتلا نسبت به جمعیت عمومی خیلی زودتر، کم شنوایی قابل توجهی را تجربه می کنند. این کاهش شنوایی در اثر سندروم استخوان شکننده ممکن است با ناهنجاری های قابل مشاهده استخوانچه های گوش داخلی همراه باشد یا نباشد.
- قد کوتاه: معمولا افراد دارای قد کوتاه هستند. با این حال بر خلاف افرادی که به نوع شدید بیماری مبتلا هستند، افراد مبتلا به نوع I معمولاً دارای قد نرمال یا تقریباً طبیعی هستند.
- اختلالات دندانی: افراد ممکن است دندان های نرم و رنگی داشته باشند و برخی دیگر اختلال رشد دندان به نام dentinogenesis imperfecta را نشان می دهند.
- مفصل های سست و متحرک: حرکت بیش از حد مفاصل نیز یکی از علائم شایع این اختلال است که تصور می شود به این دلیل باشد که ژن های آسیب دیده مشابه ژن هایی هستند که باعث ایجاد برخی از انواع سندروم اهلرز دانلوس می شوند.
- مشکلات تنفسی: بیماری های تنفسی یکی از دلایل اصلی مرگ و میر در مبتلایان است. عفونت های دستگاه تنفسی مانند ذات الریه نیز در بین افراد مبتلا به OI کشنده تر از جمعیت عمومی است.
- ناهنجاری های استخوانی: مانند پرانتزی شکل شدن پاها
- صورت مثلث شکل
- پوستی که به راحتی کبود می شود
جهت دریافت جدیدترین راه‌های درمان این بیماری روی لبنک زیر کلیک کنید:
جمع بندی نهایی
بیماری استخوان شکننده (Osteogenesis imperfecta) گروهی از اختلالات ژنتیکی است که همگی باعث شکننده شدن استخوان های بدن می شوند. این بیماری ناهمگنی ژنتیکی بالایی دارد، یعنی بسیاری از جهش های ژنتیکی مختلف منجر به بروز مجموعه علائم مشابه و قابل مشاهده (فنوتیپ ها) در افراد می شوند. جهش در ژن های COL1A1 و ژن COL1A2 علت بیماری استخوان شکننده است (این دو ژن به طور مشترک مسئول تولید کلاژن نوع I هستند). تحقیقات علمی قبلی منجر به این باور شد که این بیماری یک اختلال با توارث اتوزومال غالب با تغییرات کمی در ژنوم است. با این حال، با کاهش هزینه تعیین توالی DNA در پی پروژه ژنوم انسانی در سال 2003، الگوهای دیگری مانند اتوزوم مغلوب و وابسته به ایکس مغلوب نیز شناسایی شد. شکننده بودن استخوان ها، آبی شدن صلبیه چشم، کم شنوایی در بزرگسالی و خمیده شدن ستون فقرات از علائم بارز استئوژنز ایمپرفکتا می باشد.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
