مجله تخصصی سیتوژنوم قصد دارد در این مقاله در مورد علل و علائم سندروم اسلر وبر رندو اطلاعلاتی جامع در اختیار شما قرار دهد. تلانژکتازی وضعیتی است که در آن رگ های گشاد شده (رگ‌های خونی کوچک) باعث ایجاد خطوط قرمز یا طرح های نخ مانندی روی پوست و یا اندام های داخلی تشکیل می شوند. در حالی که تلانژکتازها معمولاً خوش خیم هستند با این حال می توانند نشانه ای از یک بیماری جدی باشند. به عنوان مثال، تلانژکتازی هموراژیک ارثی (HHT) که یک بیماری ژنتیکی نادر است که باعث ایجاد تلانژکتاز می شود که می تواند تهدید کننده زندگی باشد. تلانژکتازهای ناشی از HHT به جای تشکیل روی پوست، در اندام های حیاتی مانند کبد ظاهر می شوند و در مواردی ممکن است بترکند و باعث خونریزی شدید (هموراژی) شوند. در ادامه علت و علائم تلانژکتازی هموراژیک ارثی را می خوانیم.
تلانژکتازی یعنی چه؟
همانطور که گفتیم، تلانژکتازی (Telangiectasia) به حالتی گفته می شود که طی آن برخی از رگ های کوچک دچار گشاد شدگی می شوند و همین اتفاق موجب ایجاد خطوط قرمز یا طرح های نخ مانندی روی پوست بدن می شوند. این الگوها یا تلانژکتازها به تدریج و اغلب به صورت خوشه ای تشکیل می شوند. این طرح ها را گاهی اوقات به دلیل ظاهر ظریف و تار مانندشان، به عنوان “وریدهای عنکبوتی” می شناسند. تلانژکتازها در مناطقی که به راحتی دیده می شوند (مانند لب ها، بینی، چشم ها، انگشتان دست و گونه ها) شایع هستند، آن ها می توانند باعث ناراحتی شوند و برخی افراد آن ها را غیر جذاب می دانند به همین دلیل بسیاری از مبتلایان تصمیم می گیرند که آن ها را از روی پوست خود حذف کنند. برداشتن این عروق با آسیب رساندن به رگ و وادار کردن آن ها به فروپاشی یا زخم انجام می شود. این امر باعث کاهش علائم یا نقش های قرمز روی پوست می گردد. حال اگر تلانژکتازها در اندام های داخلی حیاتی ایجاد شوند، به آن ها تلانژکتازی هموراژیک ارثی (HHT) یا سندروم اسلر وبر رندو گفته می شود که در مواردی می تواند بسیار وخیم باشد. برخی علائم سندروم اسلر وبر رندو را ممکن است با بیماری های دیگر اشتباه بگیرند، برای اینکه بتوانید آن ها را افتراق دهید به خواندن ادامه دهید.
شناخت علائم تلانژکتازی هموراژیک ارثی
علائم سندروم اسلر وبر رندو از فردی به فرد دیگر متفاوت است. تفاوت در بیان بیماری (فنوتیپ) تا حدی منعکس کننده ژن خاصی است که جهش یافته است. نفوذ فنوتیپی (Phenotypic penetrance) وابسته به سن است و تقریباً 90٪ علائم و نشانه ها را در سن 40-45 سالگی نشان می دهد، هرچند برخی از افراد ممکن است علائم بیماری را در دوران نوزادی یا اوایل کودکی تجربه کنند. در حالات دیگر برخی مبتلایان ممکن است علائم یا نشانه های کمی را تا دهه سی، چهل یا بعد از آن در زندگی نشان دهند. علائم شایع عبارت هستند از:
- خون دماغ شدن (epistaxis): در بسیاری از بیماران، اولین علامت آشکار HHT خونریزی بینی (اپیستاکسی) است. در برخی موارد خونریزی های مکرر بینی ممکن است در اوایل دوران نوزادی ایجاد شود، اما اغلب در دوران بلوغ شاهد آن هستیم. خونریزی های مکرر بینی تقریباً در 90 درصد افراد مبتلا رخ می دهد و علت اصلی آن تشکیل ناهنجاری های کوچک و شکننده عروقی (تلانژکتازها) در غشاهای مخاطی پوشاننده داخل بینی است؛ به عبارتی دیگر رگ های خونی غیرطبیعی در پوشش مخاطی بینی علت این عارضه است. این خونریزی ها با افزایش سن بهبود می یابند اما اگر آهن درمانی با مکمل های آهن از طریق رژیم غذایی جایگزین نشود می تواند منجر به کم خونی ناشی از فقر آهن شود.
- لکه های قرمز یا بنفش زیر پوست (تلانژکتازی): رگ های خونی غیرطبیعی (تلانژکتازی) ممکن است درست در زیر پوست ظاهر شوند که به صورت لکه های قرمز یا ارغوانی هستند. این لکه ها را معمولا در دوران کودکی یا در سنین نوجوانی می توان دید اما اغلب در سنین بین 20 تا 30 سالگی ظاهر می شوند. با افزایش سن، لکه های قرمز یا بنفش معمولاً روی نوک انگشتان، لب ها و دیواره بینی یا روده همچنین روی گوش و صورت ایجاد می شوند. در صورت داشتن این علائم به پزشک عمومی مراجعه کنید تا بتواند علت را بررسی کند.
- تشکیل عروق خونی غیر طبیعی (AVM) در داخل بدن: AVM ها می توانند در داخل اندام ها و بافت های بدن تشکیل شوند، با این حال بسیاری از افراد مبتلا به AVM در داخل بدن هیچ علامتی نخواهند داشت. AVM در ریه ها که AVM ریوی (یا PAVM) نامیده می شود، در حدود 50 درصد از افراد مبتلا به HHT دیده می شود و می تواند منجر به کاهش سطح اکسیژن خون شود. AVM های مغز در حدود 10 درصد از افراد مبتلا به HHT رخ می دهد و می تواند باعث تشنج یا سردرد گردد. اگر AVM در بدن خونریزی کند، می تواند خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهد. در موارد نادر، افراد مبتلا به AVM های مغز ممکن است مشکلات بینایی و شنوایی مانند دوبینی (دوبینی) را تجربه کنند با این حال، معمولاً قبل از یک رویداد هموراژیک بدون علامت هستند. در سال های اخیر AVM در لوزالمعده، کلیه ها و سایر اندام ها مشاهده شده است، اگرچه به ندرت باعث ایجاد عوارض در این نواحی می شود.
- ناهنجاری های عروقی کبد: ناهنجاری های عروقی کبد در 75 درصد از افراد مبتلا به HHT دیده می شود. مبتلایان در بیشتر موارد بدون علامت باقی می مانند، اگرچه با گذشت زمان 10 تا 20٪ ممکن است به نارسایی کبد یا قلب دچار شوند. افراد ممکن است فشار خون بالایی را در وریدهایی که خون را از دستگاه گوارش به قلب از طریق کبد (فشار خون پورتال) و مجاری صفراوی را تجربه کنند. مجاری صفراوی لوله های باریکی هستند که از کبد به قسمت ابتدایی روده کوچک می گذرد. فشار روی مجاری صفراوی ناشی از رگ های خونی بزرگ شده ممکن است منجر به نارسایی جریان صفرا به روده کوچک شود، در عوض در کبد گیر کرده و در نتیجه پوست و سفیدی چشم ها زرد می شود (یرقان یا jaundice).
- فقر آهن: از آنجایی که دوره های خونریزی با افزایش سن شدیدتر می شوند، اغلب منجر به کاهش مزمن آهن در خون و در نهایت به کاهش تعداد گلبول های قرمز خون (کم خونی) می شوند. کم خونی ممکن است منجر به درد قفسه سینه، تنگی نفس و یا خستگی شود. خونریزی گوارشی اغلب می تواند آهسته، مزمن و متناوب باشد و تا زمان شروع کم خونی علائم قابل توجه کمی داشته باشد.
- نارسایی قلبی: شنت خون به دلیل AVM کبد ممکن است منجر به جریان بیش از حد خون در کبد شود. با گذشت زمان، نارسایی قلبی با خروجی بالا ممکن است رخ دهد زیرا قلب مجبور است برای جبران وجود جریان خون اضافی در کبد (علاوه بر جریان خون رسانی طبیعی به بقیه بدن) سخت تر کار کند.
از دیگر علائم می توان به وجود خون قرمز یا سیاه تیره در مدفوع، تشنج، تنگی نفس، سردرد و خال مادرزادی لکه پورت اشاره کرد.
علت سندروم اسلر وبر رندو چیست؟
علت دقیق سندروم اسلر وبر رندو ناشناخته است اما محققان بر این باورند که دلایل متعددی ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشد که این علل ممکن است ژنتیکی، محیطی یا ترکیبی از هر دو باشد. به هر حال دقیق ترین علت سندروم اسلر وبر رندو جهش های ژنتیکی است که از والدین به ارث می رسند. HHT در اثر جهش (موتاسیون) در پنج ژن مختلف ایجاد می شود؛ هرچند این احتمال وجود دارد که ژن های بیشتری در ایجاد آن نقش داشته باشد که هنوز کشف نشده اند. در حالت کلی علل موجود عبارت اند از:
- جهش ژنتیکی: این جهش ها به شرح زیر هستند:
- جهش ژن ENG: این جهش موجب ایجاد ناهنجاری در ژن ENG می شود که پروتئینی به نام اندوگلین تولید می کند. این جهش موجب اختلال در اندوگلین و ایجاد تلانژکتازی هموراژیک ارثی نوع 1 (HHT-1) می شود. اندوگلین در سطح سلول هایی که داخل رگ های خونی را پوشانده اند یافت می شود؛ دانشمندان بر این باورند که اندوگلین به فاکتور رشد بتا (TGF-ß) تبدیل می شود.
- جهش در ژن ACVRL1: جهش ژن کیناز 1 شبه گیرنده اکتیوین (ACVRL1) موجب ایجاد ناهنجاری های پروتئینی در کدها (ALK1) شده که منجر به بروز اسلر وبر رندو نوع 2 (HHT-2) می شود. افراد مبتلا به جهش در این ژن بیشتر در معرض عوارض ناشی از AVMهای کبدی مانند نارسایی کبد و افزایش فشار در سمت راست قلب (فشار خون ریوی) هستند.
- جهش در ژن SMAD4: تقریباً 1-2٪ از افراد مبتلا به تلانژکتازی هموراژیک ارثی، دارای ترکیبی از این بیماری به همراه پولیپوز جوانی هستند که به عنوان سندرم همپوشانی JPHT (یا JPHHT) شناخته می شود. JPHHT اختلالی است که پولیپ های دستگاه گوارش را درگیر می کند، این نوع HHT در اثر جهش در ژن SMAD4 ایجاد می شود.
- جهش در ژن های BMPR9 و RASA1: این دو جهش باعث ایجاد سندرم هایی می‌شود که همپوشانی فنوتیپی با HHT دارند، از جمله تلانژکتازهای آتیپیک (مشابه ناهنجاری های مویرگی پوستی)، خونریزی های خفیف بینی و ایجاد AVM هایی در مغز و بافت نرم. اینکه آیا این سندرم ها واقعاً HHT هستند یا صرفاً شبیه به HHT هستند، بحث برانگیز است.
توارث سندروم اسلر وبر رندو
HHT یک اختلال ژنتیکی است که شما از والدین خود به ارث می برید و یک اختلال اتوزومال غالب به حساب می آید، به این معنی که اگر یکی از والدین شما HHT داشته باشد، 50 درصد احتمال دارد که آن را به ارث ببرید. اگر HHT دارید، هر یک از فرزندان شما 50 درصد احتمال دارد که آن را از شما به ارث ببرند. در موارد نادر، این اختلال به طور تصادفی در نتیجه یک تغییر ژنتیکی خود به خود (یعنی جهش جدید یا همان جهش De novo) رخ می دهد. همه اقوام مبتلا به HHT در یک خانواده دارای جهش مشابهی خواهند بود با این حال، در خانواده های مختلف جهش ایجاد کننده معمولاً متفاوت است. HHT تا امروز با بیش از 900 جهش مختلف در پنج ژن شناخته شده همراه بوده است.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
