نوروپاتی حسی ارثی نوع 1 (HSAN1) یک بیماری عصبی ژنتیکی است که با ناهنجاری های عصبی در دست ها و پاها مشخص می شود. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری دارای گزگز، ضعف و کاهش توانایی در احساس درد و احساس گرما و سرما هستند اما برخی دیگر از مبتلایان احساس خود را از دست نمی دهند، اما در عوض دردهایی مانند تیر کشیدن را در دست ها و پاهای خود احساس می کنند. با پیشرفت بیماری HSAN1 مشکلات حسی می تواند نقاط دیگر دست مانند بازوها، شانه ها و البته ناحیه شکم را نیز تحت تاثیر قرار دهد. در موارد نادر، افراد مبتلا به این بیماری دچار کم شنوایی حسی عصبی می شوند. با این مقاله از آزمایشگاه تخصصی ژنتیک سیتوژنوم همراه باشید تا اطلاعات بیشتری را در مورد نوروپاتی حسی و خودمختار ارثی نوع 1 آشنا شوید.
بیماری HSAN1 چیست؟
HSAN1 که قبلا با نام بیماری HSN1 شناخته می شد، اسامی دیگری مانند نوروپاتی حسی و خودمختار ارثی نوع 1 و یا نوروپاتی حسی ارثی تایپ 1 نیز دارد. این بیماری در اثر جهش ژنتیکی در افراد به وجود می آید و قابل انتقال به نسل های آینده می باشد؛ به طوریکه اگر والدین (یک یا هردو نفر) مبتلا به این بیماری باشند، هر فرزند آن ها با احتمال 50 درصد ژن آسیب دیده را به ارث خواهد برد. بیماران مبتلا به HSAN نوع 1 دچار از دست دادن توانایی احساس دما، فشار و درد می شوند؛ این عدم احساس از اندام هایی مانند پاها شروع می شود که اغلب منجر به صدماتی بدون احساس درد، زخم های مزمن پوستی، تخریب استخوان، عفونت استخوان، درد، قطع انگشتان دست و پا و در نهایت مشکلات حرکتی می شود.
علائم بیماری نوروپاتی حسی و خودمختار ارثی نوع 1 چیست؟
علائم نوروپاتی حسی و خودمختار ارثی نوع 1 ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، یعنی برخی از افراد ممکن است علائم بیشتری نسبت به دیگران داشته باشند. این علائم می توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند که شایع ترین آن ها عبارت هستند از:
- اختلال حسی دیستال: کاهش غیر طبیعی حس در قسمت های انتهایی اندام ها.
- ضعف عضلانی: کاهش قدرت عضلات.
- ضعف عضلانی دیستال: کاهش قدرت عضلانی اندام های انتهایی.
- ضعف دورسی فلکسور پا: ضعف عضلات مسئول خم شدن پشتی پا، یعنی حرکت انگشتان پا به سمت ساق پا. دورسی فلکسورهای پا شامل ماهیچه های تیبیالیس قدامی، اکستانسور هالوسیس لانگوس، بازکننده انگشتان بلند و پرونئوس ترتیوس هستند.
- هیپرکراتوز: هیپرکراتوز به معنای ضخیم شدن لایه بیرونی پوست یا همان لایه شاخی است که از پوشش های بزرگ، چند وجهی و صفحه مانند پر از کراتین تشکیل شده است. این نواحی حاوی سلول های مرده ای هستند که از لایه گرانولوزوم به بیرون پوست مهاجرت کرده اند.
- هیپوهیدروزیس یا هیپرهیدروزیس: عدم تعریق یا بلعکس (تعریق زیاد)
- اختلال در حس لامسه دیستال: کاهش حس لامسه در پوست اندام های انتهایی (مثل انگشتان).
- اختلال در احساس دما: کاهش توانایی در تشخیص دماهای مختلف.
- درد اندام: درد مزمن در اندام ها بدون علت کانونی مشخص.
- عدم حساسیت به درد: ناتوانی در درک و فهم محرک های دردناک (مثلا ممکن است فرد زبانش را به شدت گاز بگیرد و او حتی متوجه نشود).
- بهبود ضعیف زخم: کاهش توانایی بدن در بهبود دادن زخم های پوستی.
- زخم پوستی: ناپیوستگی پوست که از بین رفتن کامل اپیدرم (لایه خارجی پوست) و اغلب بخش هایی از درم (ناحیه اصلی یا میانی پوست) و حتی چربی زیر جلدی را نشان می دهد.
- راه رفتن پله ای: یک الگوی راه رفتن غیرطبیعی است که از ضعف عضلات پرتیبیال و پرونئال به دلیل ضایعه نورون حرکتی تحتانی ناشی می شود. بیماران مبتلا دارای افتادگی پا می شوند و قادر به دورسی فلکس کردن و برگرداندن پای خود نیستند. آن ها هنگام راه رفتن، پای خود را بالا می برند تا انگشتان پایشان از زمین برداشته شود و ممکن است وقتی پا دوباره به زمین برخورد کند، صدای سیلی به گوش برسد.
- تغییرات تروفیک مرتبط با درد: تغییرات تروفیک اصطلاحی است که برای توصیف وجود ناهنجاری هایی در ناحیه درد استفاده می شود که شامل از بین رفتن پوست، بافت ها یا ماهیچه ها، نازک شدن استخوان ها و تغییراتی در نحوه رشد مو یا ناخن می شود (مثلا ضخیم یا نازک شدن مو یا ناخن ها).
- آمیوتروفی دیستال: آتروفی عضلانی که بر عضلات قسمت های انتهایی اندام ها تأثیر می گذارد.
- اختلال شنوایی: کاهش میزان ادراک حسی صدا در برخی افراد مبتلا به بیماری HSAN1 دیده می شود.
- نوروپاتی آکسون حرکتی: اختلال پیشرونده در عملکرد آکسون های حرکتی همراه با ضعف عضلانی، آتروفی و کرامپ. این عارضه وابسته به طول آکسون ها است، به این معنی که ابتدا ماهیچه های عصب دهی شده توسط طولانی ترین اعصاب تحت تأثیر قرار می گیرند (به عنوان مثال بازوها در سنین بالاتر تحت تأثیر قرار می گیرند).
- استئومیلیت: استئومیلیت یک فرآیند التهابی است که با تخریب استخوان همراه است و توسط یک میکروارگانیسم عفونی ایجاد می شود.
- شکستگی پاتولوژیک: شکستگی پاتولوژیک زمانی اتفاق می افتد که استخوان در ناحیه ای می شکند که به طور ثانویه در اثر یک فرآیند بیماری دیگر مانند تومور، عفونت و برخی اختلالات استخوانی ارثی ضعیف شده است. شکستگی پاتولوژیک می تواند بدون ایجاد تروما در استخوان سالم نیز رخ دهد.
دیگر علائم عبارت هستند از:
- ناهنجاری هایی در سیستم عصبی خودمختار
- زخم های مزمن و متعدد در پا
- آرتروپاتی نوروپاتیک
علت بیماری HSAN نوع 1 چیست؟
ژن ها بخشی از DNA ما هستند (dna ماده ژنتیکی اصلی است که در هر یک از سلول های بدن ما یافت می شود و در هسته یک سلول قرار دارد). نوروپاتی حسی و خودمختار ارثی نوع 1 یک بیماری ژنتیکی است، به این معنی که در اثر معیوب شدن یک یا چند ژن به وجود می آید. ایجاد جهش یا واریانت در ژن (های) زیر موجب به وجود آمدن علائم ناشی از HSAN نوع 1 می شود:
- ژن ATL1
- ژن های SPTLC1 و SPTLC2: این ژن ها آنزیم سرین پالمیتویل ترانسفراز (SPT) را رمزگذاری می کنند. SPT تولید اسفنگولیپیدها را کنترل می کند که یک چربی مهم برای عملکرد طبیعی نورون ها (سلول های عصبی) است. در HSAN1، جهش های موجود در ژن SPTLC موجب تغییر SPT می شوند، به طوری که آنزیم، چربی های غیرطبیعی به نام بازهای دی اکسی فنگوئید (DSBs) تولید می کند. این چربی های غیر طبیعی در نورون های حسی تجمع می کنند و عملکرد مناسب سلول ها را مختل می کنند و منجر به شروع علائم HSAN1 می شوند.
- ژن ATL3
جمع بندی
بیماری HSAN1 بسیار نادر است و اغلب تشخیص داده نمی شود و همین موضوع، تعیین تعداد افراد مبتلا به این نوع نوروپاتی را بسیار دشوار می کند. یک تخمین نشان می دهد که این بیماری تنها چند صد نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد با این حال، DSB های مضر در سایر اشکال رایج تر نوروپاتی فیبر کوچک، از جمله نوروپاتی حسی دیابتی و نوروپاتی محیطی ناشی از شیمی درمانی، شناسایی شده اند. همین موضوع این احتمال را افزایش می دهد که بدن مبتلایان به این بیماری ها ممکن است به مکمل ال-سرین نیز پاسخ بدهد.
در صورتی که شما عزیزان نیاز به مشاوره در مورد نوروپاتی حسی و خودمختار ارثی نوع 1 دارید می توانید همین حالا از طریق وب سایت آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم اقدام به دریافت مشاوره ژنتیک رایگان آنلاین نمایید.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
