دیس آتونومی خانوادگی (Familial dysautonomia) که به آن نوروپاتی حسی و اتونوم ارثی نوع 3 III (HSAN3) و همچنین سندروم رایلی دی (Riley Day syndrome) نیز گفته می شود، یک نوع بیماری ژنتیکی است که بر رشد و بقای سلول های عصبی خاص تأثیر می گذارد. این اختلال سلول های سیستم عصبی خودمختار (که اعمال غیرارادی مانند هضم، تنفس، تولید اشک و تنظیم فشار خون و دمای بدن را کنترل می کند)، مختل می نماید. همچنین بر سیستم عصبی حسی تأثیر می گذارد که فعالیت های مربوط به حواس مانند چشایی و درک درد، گرما و سرما را کنترل می کند. با این مقاله از مجله تخصصی ژنتیک سیتوژنوم همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در مورد علل و علائم دیس آتونومی خانوادگی کسب نمایید.
نوروپاتی حسی و اتونوم ارثی نوع 3 (HSAN3) چیست؟
HSAN نوع 3 که همچنین به عنوان سندروم رایلی دی یا معمولاً دیساتونومی خانوادگی شناخته می شود، یک اختلال ژنتیکی نادر با توارث اتوزومال مغلوب است که عمدتاً به افراد یهودی اروپای شرقی محدود می شود. ژنتیک‌دانان این بیماری را به یک جهش نقطه ای در بازوی بلند کروموزوم شماره 9 نسبت داده اند (9q) که بر تولید پروتئین IKAP/ELP1 تأثیر می گذارد. کاهش این پروتئین منجر به کاهش طول رونویسی ژن های هدف مورد نیاز برای تحرک سلولی می شود که نشان می دهد تحرک سلولی معیوب ممکن است زمینه ساز بسیاری از آسیب شناسی عصبی رشد طی HSAN III باشد. علائم (فنوتیپ) این بیماری در دوران نوزادی با مشکلاتی در بلع، عفونت های مکرر ریه، هیپوتونی، ناتوانی در تولید اشک و عدم وجود پاسخ شعله ور به هیستامین داخل جلدی آشکار می شوند.
علائم دیس آتونومی خانوادگی (HSAN3) چیست؟
علائم و نشانه های دیساآتونومی خانوادگی یا همان سندرم رایلی دی معمولاً در دوران شیرخوارگی شروع می شود و با افزایش سن بدتر می گردند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- اختلال حرکتی دستگاه گوارش (شامل تخلیه نامنظم معده، رفلاکس معده، پریستالسیس غیرطبیعی مری، ناهماهنگی دهانی حلق و ناهنجاری های تنفسی)
- خفگی یا عدم توانایی در تنفس مکرر
- استفراغ مکرر
- افزایش وزن ضعیف
- تاخیر در رشد (به ویژه راه رفتن)
- تاخیر در بلوغ (به ویژه در دختران)
- ذات الریه آسپیراسیون مکرر (به دلیل استنشاق غذا یا استفراغ)
- بیماری مزمن ریوی ثانویه احتمالی
- فقدان ریزش اشک در حین گریه
- زخم قرنیه
- وجود لکه های قرمز روی پوست
- تعریق بیش از حد (اغلب در هنگام غذا خوردن یا هیجان)
- اختلال در گفتار
- زخم شدن زبان (در اثر گاز گرفتن های ناخودآگاه)
- هیپو رفلکسی (فقدان متغیر رفلکس های تاندون)
- هیپوتونی
- شب ادراری
- آریتمی قلب
- فشار خون بالا (از جمله فشار خون اپیزودیک در پاسخ به استرس های عاطفی، عصبانیت، هیجان زدگی و یا در هنگام استفراغ کردن)
- افت فشار خون (ممکن است در هنگام ایستادن دچار افت شدید فشار خون شوند (افت فشار خون ارتواستاتیک)، که می تواند باعث سرگیجه، تاری دید یا غش شود؛ این عارضه معمولا با تاکی کاردی جبرانی همراه است)
- اختلال دما و عدم درک درد (که منجر به آسیب تصادفی مکرر به خود می شود)
- زبان براق و صاف
- اسکولیوز (یا انحنای غیر طبیعی ستون فقرات)
- راه رفتن غیر طبیعی
- کوتاهی قد
- نارسایی مزمن کلیه (شایع)
- اختلال بینایی (به دلیل کوچک شدن اندازه (آتروفی) اعصاب بینایی که اطلاعات را از چشم ها به مغز منتقل می کنند)
- توانایی شناختی متغیر
- ویژگی های مشخصه صورت که با گذشت زمان ایجاد می شوند
- اختلال در درک ارتعاشات
- فقدان پاپیلای قارچی زبان
- اختلال در درک چشایی (مخصوصاً برای شیرینی)
در کودکان مبتلا به FD، دوره های مکرر استفراغ ممکن است رخ دهد؛ چنین اپیزودهایی ممکن است در اثر استرس فیزیکی (مانند عفونت) یا عاطفی ایجاد شود. این استفراغ ممکن است هر 15 تا 20 دقیقه در طول بیش از 24 ساعت رخ دهد و ممکن است همراه با: فشار خون بالا، خیس شدن از فرط عرق، مشکلات تنفسی، تب، تاکی کاردی، آسپیراسیون ذات الریه، لکه های پوستی و ترشح آب دهان باشد.
عدم حساسیت یا بی تفاوتی به محرک های دردناک ممکن است منجر به خودزنی مکرر و پیشرونده، سوختگی و زخم شود. ممکن است خود آسیب رسانی به زبان، لب ها و گونه ها یا از دست دادن دندان ها (به ویژه در کودکان نوپا در هنگام دندان درآوردن) وجود داشته باشد. گاز گرفتن اجباری دهان ممکن است منجر به زخم یا ایجاد توده های تومور مانند شود (بیماری ریگا فد)
حدود یک سوم از کودکان مبتلا به دیساآتونومی خانوادگی دارای ناتوانی های یادگیری هستند، مانند یک بازه توجه کوتاه که نیاز به کلاس های آموزشی ویژه دارد.
علت سندروم رایلی دی چیست؟
جهش در ژن ELP1 باعث نوروپاتی حسی و اتونوم ارثی نوع III (HSAN نوع 3) می شود. ژن ELP1 دستورالعمل هایی را برای ساخت پروتئینی ارائه می دهد که در سلول های مختلف بدن از جمله سلول های مغز یافت می شود. تقریباً همه افراد مبتلا به دیساآتونومی خانوادگی دو نسخه جهش یافته از ژن ELP1 در هر سلول بدن خود دارند که یک نسخه را از پدر و دیگری را از مادر خود به ارث برده اند. این جهش می تواند نحوه ترکیب شدن اطلاعات در ژن ELP1 را برای ساختن طرحی برای تولید پروتئین ELP1 مختل کند و در نتیجه این خطا، پروتئین ELP1 طبیعی به میزان کمتری تولید می شود؛ با این حال این جهش به طور متناقض رفتار می کند. به طوریکه برخی از سلول ها پروتئین مورد نظر را تقریباً به اندازه طبیعی تولید می کنند و سلول های دیگر (به ویژه سلول های مغزی) پروتئین بسیار کم تری تولید خواهند کرد. در نتیجه، فعالیت های حیاتی در سلول های مغز احتمالاً در اثر کاهش مقادیر یا عدم وجود پروتئین ELP1 مختل می شود که منجر به علائم و نشانه های HSAN3 می گردد.
جمع بندی
دیساآتونومی خانوادگی یا همان سندروم رایلی-دی (که به آن HSAN نوع 3 نیز گفته می شود) یک بیماری ارثی و ژنتیکی است که بر اعمال غیرارادی مانند هضم، تنفس، تولید اشک، تنظیم فشار خون و دمای بدن تأثیر می گذارد. مشکلات مربوط به این اختلال اولین بار در دوران شیرخوارگی ظاهر می شود. علائم اولیه شامل هیپوتونی، مشکلات تغذیه، رشد ضعیف، کمبود اشک، عفونت های مکرر ریه و مشکل در حفظ دمای بدن است؛ ویژگی های دیگر شامل تغییر توانایی در درک طعم و درد، گرما و سرما می باشد. خردسالان مبتلا به دیس آتونومی خانوادگی، سیانوز را از خود نشان می دهند، یعنی ممکن است پوست صورت، دست ها و یا لب هایشان آبی شود (گاهی در اثر حبس شدن تنفس و غش کردن). البته حبس شدن تنفس معمولاً تا سن 6 سالگی متوقف می شود.
سخن پایانی
اگر هنوز هم در مورد علل و علائم دیس آتونومی خانوادگی نکات مبهمی دارید همین حالا می توانید از گزینه مشاوره ژنتیک رایگان و آنلاین آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم استفاده نمایید.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
