کمبود پروتئین S چیست؟

کمبود پروتئین S یک اختلال ژنتیکی نادر و ارث پذیر انعقاد خون است که به دلیل جهش در ژن PROS1 ایجاد می‌شود. در برخی موارد ممکن است این اختلال به صورت اکتسابی در افراد ایجاد گردد. افراد مبتلا در معرض خطر افزایش لخته‌های خون در پاها (ترومبوز وریدی عمقی) هستند که این لخته‌ها می‌توانند از جای خود کنده شده و به ریه‌ها بروند که به آن آمبولی ریه می‌گویند. این اتفاق بسیار خطرناک و تهدید کننده زندگی می‌باشد. افراد مبتلا دچار کمبود پروتئین S هستند که یک پروتئین تخصصی خون می‌باشد. با این مقاله از آزمایشگاه فوق تخصصی سیتوژنوم همراه باشید تا بیشتر در مورد اختلال پروتئین اس اطلاعات کسب کنید.

کمبود پروتئین S چیست؟

کمبود پروتئین S یک اختلال نادر (معمولاً ژنتیکی) است که باعث می‌شود خون افراد خیلی راحت لخته شود. جهش در ژن PROS1 باعث کمبود مادرزادی پروتئین اس می‌گردد. این پروتئین یک ماده ضد انعقاد است که در سال 1979 در سیاتل امریکا کشف شد و به نام آن شهر نامگذاری شد. پروتئین S کمک می‌کند تا سایر پروتئین‌های انعقادی از لخته شدن بیش از حد خون جلوگیری کنند. در واقع این پروتئین عملکرد پروتئین فعال C را بر روی فاکتور فعال 5 (F5a) و فاکتور فعال 8 (F8a) تسهیل می‌کند. وقتی پروتئین S در بدن کاهش شدیدی پیدا کند، کنترل مسیر انعقادی برای بدن فرد سخت‌تر می‌شود و این اتفاق می‌تواند منجر به لخته شدن بیش از حد شود (ترومبوفیلی). این کمبود فرد را در معرض خطر لخته شدن خون در وریدهای پا یا بازو قرار می‌دهد که به آن ترومبوز ورید عمقی (DVT) گفته می‌شود. اگر یکی از این لخته‌های خون به ریه‌ها برسد به آمبولی ریه یا PE تبدیل می‌شود که بسیار خطرناک‌تر است. همچنین لخته‌های خون می‌توانند در مغز یا شکم ایجاد شوند اما این رویداد چندان رایج نیست. توجه به این نکته مهم است که بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال هرگز دچار لخته‌های خونی نمی‌شوند.

اگر می‌خواهید در مورد ترومبوفیلی اطلاعات بیشتری کسب کنید روی لینک زیر کلیک کنید:

ترومبوفیلی چیست؟

انواع اختلالات پروتئین S

همانطور که گفته شد کمبود پروتئین S می‌تواند ژنتیکی (در اثر جهش در ژن PROS) یا اکتسابی باشد. بیشتر جهش‌های موجود در ژن PROS جهش‌های نقطه‌ای هستند مانند جهش‌های عرضی که یک کدون توقف زودرس تولید می‌کنند و در نتیجه منجر به یک مولکول پروتئین S کوتاه شده می‌شوند. بیش از 200 جهش در ژن PROS در مقالات علمی گزارش شده است که ممکن است منجر به سه شکل مختلف کمبود پروتئین اس شود:

1. نوع 1: نقص کمی با سطوح پایین پروتئین S کل (TPS) و پروتئین آزاد S با کاهش سطح فعالیت پروتئین S همراه است.
2. نوع 2: همچنین به عنوان نوع 2b شناخته می‌شود و کاهش فعالیت پروتئین S با سطوح طبیعی آنتی ژن های TPS و FPS همراه است.
3. نوع 3: این تایپ را همچنین با نام نوع 2a می‌شناسند و نقص کمی است که با سطوح طبیعی TPS ظاهر می‌شود اما سطوح FPS و فعالیت پروتئین S را کاهش می‌دهد.

علت کمبود پروتئین S چیست؟

همانطور که چندین بار اشاره کردیم علت کمبود پروتئین هم می‌تواند ژنتیکی باشد (از والدین به ارث برسد) و هم ممکن است در موارد نادر بصورت اکتسابی ایجاد گردد. در موارد ژنتیکی یک یا چند جهش کوچک در ژنی به نام PROS1 موجب ایجاد علائم خفیف یا شدید در فرد می‌شود. اگر این اختلال را از یکی از والدین خود به ارث ببرید، کمبود پروتئین S خفیف و اگر جهش ژن پروتئین S را از هر دو والد دریافت کنید، کمبود شدید پروتئین S خواهید داشت. اگر جهش در ژن PROS1 دارید 50 درصد احتمال دارد که آن را به هر یک از فرزندان خود منتقل کنید. اما علل اکتسابی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

1. کمبود ویتامین K
2. ابتلا به عفونت‌های مزمن
3. بیماری شدید کبدی
4. لوپوس اریتماتوی سیستمیک
5. اختلالات میلوپرولیفراتیو
6. سندروم نفریت
7. انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC)
8. خطر VTE در بیمارانی که از داروهای ضدبارداری خوراکی استفاده می‌کنند و باردار هستند افزایش می‌یابد

علائم کمبود پروتئین S چیست؟

افراد مبتلا به کمبود پروتئین S ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

1. لخته خون در پاها یا DVT (شایع‌ترین): افراد مبتلا به کمبود پروتئین S در معرض خطر ایجاد لخته‌های خونی به ویژه لخته‌هایی که در وریدها (سیاهرگ) ایجاد می‌شوند (ترومبوآمبولی وریدی) هستند. سیاهرگ‌ها رگ‌های خونی در بدن هستند که خون را به قلب می‌برند. میزان خطر لخته شدن خون، سن شروع بیماری، شدت بیماری، تعداد و فراوانی و محل لخته شدن خون در افراد مبتلا بسیار متفاوت است و این تا حدی به دلیل میزان فعالیت باقیمانده پروتئین S در بدن است. برخی از افراد مبتلا به کمبود پروتئین S به دلیل به ارث بردن یک ژن غیرطبیعی پروتئین S (که هتروزیگوت نامیده می‌شود) ممکن است هرگز دچار لخته خون نشوند و برخی دیگر ممکن است تنها در بزرگسالی دچار لخته شوند.
2. آمبولی ریه: دیگر علامت رایج مرتبط با کمبود پروتئین S آمبولی ریه است. آمبولی ریه یک عارضه خطرناک است! در واقع یک لخته خون است که تکه‌ای از آن می‌تواند جدا شود، از طریق جریان خون حرکت کند و در ریه‌ها گیر کند. این اتفاق می‌تواند جریان خونرسانی به ریه‌ها را مسدود کند و وضعیتی به نام آمبولی ریه را ایجاد نماید. البته لخته‌های خون همچنین می‌توانند در رگ‌های خونی که خون را از روده‌های بزرگ و کوچک (وریدهای مزانتریک) خارج می‌کنند، تشکیل شود. در موارد کمتری لخته‌های خون ممکن است در وریدهای مغزی یا نواحی دیگر ایجاد شوند.
3. ترومبوز ورید عمقی یا DVT: ترومبوز وریدی عمقی لخته‌ای است که در پاها ایجاد می‌شود. این عارضه می‌تواند دردناک باشد و موجب تورم پا گردد؛ در مواقع خاص لخته‌ها ممکن است بدون ایجاد درد یا تورم نیز به وجود بیایند.
4. پورپورا فولمینانس: نوزادان مبتلا به اشکال شدید کمبود پروتئین S (ژنوتیپ هموزیگوت یا ترکیبی هتروزیگوت به دلیل به ارث بردن ژن‌های غیر طبیعی پروتئین S از هر دو والدین) ممکن است در عرض چند ساعت تا چند روز پس از تولد دچار علائم شوند. آنها در معرض خطر یک وضعیت بسیار تهدید کننده به نام پورپورا فولمینانس قرار خواهند گرفت. این وضعیت با تشکیل لخته‌های خون در رگ‌های خونی در سراسر بدن مشخص می‌شود. لخته‌های خون اغلب روی بازوها و پاها تأثیر می‌گذارند اما می‌توانند در سراسر بدن گسترده شوند (انعقاد داخل عروقی منتشر). در برخی موارد نیز می‌توانند جریان طبیعی خون را مسدود کرده و منجر به مرگ (نکروز) بافت اطراف شوند. نوزادان خونریزی غیرطبیعی در نواحی آسیب دیده و ایجاد لکه ها یا لکه های بزرگ و بنفش روی پوست و نکروز پوست آسیب دیده را تجربه می‌کنند و این کبودی و تغییر رنگ پوست می‌تواند به طور گسترده در بدن پخش شود.
5. سکته مغزی کودکان: ممکن است باعث سکته مغزی در کودکان مبتلا به نوع شدید این اختلال شود.

نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک