آزمایش کومبس در حاملگی یا کومبز (Coombs) روشی است که در ابتدای بارداری روی تمامی مادران انجام میشود. هدف از انجام آزمایش کومبز در بارداری یافتن آنتی بادیهای (پادتن) خاصی است که به گلبول‌های قرمز حمله می‌کنند. آنتی بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که توسط سیستم ایمنی بدن ساخته می‌شوند و زمانی که به مواد خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها متصل می‌شوند، باعث از بین رفتن آن‌ها می‌گردند. در واقع برای تعیین وجود آنتی بادی برای بررسی وجود یا عدم وجود فاکتور Rh در خون مادر، می‌توان از آزمایش کومبس غیر مستقیم استفاده کرد. نتیجه طبیعی (منفی) به این معنی است که مادر آنتی بادی علیه خون جنین ایجاد نکرده است و نتیجه غیر طبیعی (مثبت) به این معنی است که مادر آنتی بادی‌هایی در برابر گلبول‌های قرمز جنین تولید کرده و حساس شده است. با این حال، مثبت بودن تست کومبز فقط نشان می‌دهد که جنین Rh مثبت احتمال آسیب دیدن دارد اما مشخص نمی‌کند این آسیب چقدر است. با این مقاله مهم از مجله پزشکی آزمایشگاه ژنتیک سیتوژنوم همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در مورد جواب آزمایش کومبس در بارداری کسب نمایید.
آزمایش کومبس در بارداری چیست؟
آزمایش کومبس آنتی بادی‌هایی را که می‌توانند به گلبول‌های قرمز خون حمله کنند، بررسی می‌کند. آنتی بادی‌ها بخش مهمی از سیستم ایمنی بدن انسان هستند که با آنتی ژن‌ها (مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر سموم) مبارزه می‌نمایند تا بدن را سالم نگه دارند. با این حال گاهی اوقات آنتی بادی‌ها به اشتباه به سلول‌های سالم و طبیعی حمله می‌کنند که می‌تواند خطرناک باشد. آزمایش کومبس غیرمستقیم برای هر خانم باردار انجام میشود تا ببیند آیا آنتی بادی علیه Rh مثبت در خون دارد یا خیر. به عنوان مثال، اگر یک گروه خونی Rh منفی (مانند O-، A-، B- یا AB-) دارید، گلبول‌های قرمز شما، نشانگر فاکتور Rh را روی آن‌ها ندارند. اما افرادی که گروه خونی Rh مثبت دارند این نشانگر خاص را روی گلبول‌های قرمز خود دارند. اگر یک مادر Rh منفی داشته باشد و همسرش (شوهر یا شریک جنسی وی) گروه خونی مثبت داشته باشد، تمام فرزندان آن‌ها گروه خونی مثبت خواهند داشت و این بدان معناست که جنین در معرض خطر حساسیت به Rh است. این بدان معنی است که سیستم ایمنی بدن مادر، به اشتباه فاکتور Rh جنین را به عنوان یک تهدید هدف قرار می‌دهد و آنتی بادی‌هایی برای از بین بردن آن تولید می‌کند. ممکن است زمان زیادی طول بکشد تا بدن بتواند آنتی بادی‌هایی بسازد که به جنین آسیب برساند بنابراین، در طول بارداری اول، احتمالاً جنین شما تحت تأثیر قرار نخواهد گرفت. با این حال، اگر دوباره یک نوزاد با Rh مثبت باردار شوید، آنتی بادیهای موجود در خون شما می‌توانند به گلبول‌های قرمز خون جنین حمله کنند. این اتفاق می‌تواند منجر به بیماری Rh شود که با کم خونی، زردی یا سایر مشکلات جدی سلامتی مشخص میشود. این مسائل معمولاً با هر بارداری Rh مثبت بدتر میشود.
اگر در معرض خطر حساسیت به Rh هستید، تقریباً همیشه می‌توانید از بروز مشکل جلوگیری کنید. اگر از قبل بدنتان به این اتفاق حساس شده است، درمان می‌تواند به محافظت از خودتان و جنینتان کمک کند. به همین دلیل انجام تست کومبس در سه ماهه اول بارداری بسیار مهم است.
انواع آزمایش‌های کومبس
خوب است بدانید که آزمایش کومبس دو نوع مختلف دارد که معمولا فقط یک نوع آن بر روی تمامی مادرهای باردار انجام میشود. این آزمایش‌ها عبارت هستند از:
- آزمایش کومبس مستقیم: گاهی به آن آزمایش آنتی گلوبولین مستقیم نیز گفته میشود و گلبول‌های قرمز خون را بررسی می ند تا ببیند آیا آنتی بادی‌هایی به آن‌ها متصل شده است یا خیر. این تست اغلب برای تشخیص بیماری‌های مرتبط با خون مانند کم خونی همولیتیک خودایمنی استفاده میشود. جالب است بدانید که افراد مبتلا به کم خونی همولیتیک خودایمنی گلبول‌های قرمز کافی ندارند زیرا بدنشان خیلی زود آن‌ها را از بین می‌برد. این تست برای مادران باردار انجام نمی‌شود مگر اینکه مشکلات مربوط به خون داشته باشند.
- آزمایش کومبس غیر مستقیم: آزمایش غیرمستقیم کومبز به پزشک می‌گوید که آیا آنتی بادی‌هایی در جریان خون شما وجود دارد که بتوانند به گلبول‌های قرمز خون متصل شوند یا خیر؟ از این تست به عنوان یک فرآیند غربالگری برای مشاهده واکنش بدن به انتقال خون استفاده میشود. آزمایش کومبس غیرمستقیم به طور معمول به عنوان بخشی از آزمایشات دوران بارداری (قبل از زایمان) انجام میشود.
چه عواملی باعث غیر طبیعی شدن جواب آزمایش کومبس می‌شوند؟
شرایط زیر باعث ایجاد آنتی بادی‌ها و در نتیجه مثبت شدن جواب آزمایش کومبز می‌شوند:
- واکنش انتقال
نوع گروه خونی انسان توسط مارکرهای خاصی به نام آنتی ژن در سطح سلول‌های قرمز خون مشخص میشود. در صورت نیاز افراد به دریافت یا انتقال خون، خون تزریق شده باید مطابق با نوع گروه خونی وی باشد؛ این بدان معنی است که خون تزریق شده باید همان آنتی ژن‌های گلبول قرمز فرد را داشته باشد. اگر انتقال خون با آنتی ژن‌های متفاوت از خون فرد (خون ناسازگار) انجام شود، سیستم ایمنی بدن سلول‌های خونی تزریق شده را بیگانه تشخیص داده و آن‌ها را از بین می‌برد. این عمل واكنش ترانسفوزیون نامیده میشود و می‌تواند باعث بیماری جدی یا حتی مرگ شود؛ به همین دلیل تطابق با گروه خونی بسیار مهم است.
- حساسیت به Rh
Rh یک آنتی ژن است و نام کامل آن، عامل Rhesus است. اگر یک خانم باردار با خون Rh منفی باردار شود و جنینی با خون Rh مثبت در شکمش داشته باشد، ممکن است حساسیت به Rh رخ دهد. در واقع اگر پدر خون Rh مثبت داشته باشد، فرزند وی هم مثبت خواهد بود. حساسیت Rh هنگامی اتفاق می‌افتد که خون کودک در دوران بارداری یا زایمان با خون مادر مخلوط شود. این باعث می شود سیستم ایمنی بدن مادر در بارداری‌های بعدی آنتی بادی را علیه گلبول‌های قرمز جنین بسازد. این پاسخ آنتی بادی را حساس سازی Rh می‌نامند و بسته به این که چه موقع رخ دهد، می‌تواند گلبول‌های قرمز جنین را قبل یا بعد از تولد از بین ببرد. در صورت بروز حساسیت، جنین یا نوزاد ممکن است دچار مشکلات خفیف تا شدید (به نام بیماری Rh یا اریتروبلاستوز جنین) شود. در موارد نادر اگر بیماری Rh درمان نشود، جنین یا نوزاد ممکن است بمیرد. یک زن با خون Rh منفی می‌تواند از ایمونوگلوبولین Rh (مانند RhoGAM) استفاده کند که تقریباً همیشه این حساسیت را متوقف می‌کند. مشکلات ناشی از حساسیت به Rh از زمان ایجاد ایمونوگلوبولین Rh و تزریق آن حین و بعد از زایمان بسیار نادر شده است.
- کم خونی همولیتیک خود ایمنی
نوعی از کم خونی همولیتیک وجود دارد که به آن به نام کم خونی همولیتیک خود ایمنی گفته میشود. این وضعیت یک بیماری نادر است که باعث میشود پادتن‌هایی مخصوص در مقابل گلبول‌های قرمز خون شخص ساخته شوند.
چه زمانی در بارداری باید آزمایش کومبس انجام داد؟
در حال حاضر در ایران آزمایش کومبس Coombs در حاملگی بین هفته‌های 28 تا 32 بارداری انجام میشود. در صورت وجود خطر یا حساسیت، آمپول روگام در همان هفته‌ها و نوبت دوم آن تا 72 ساعت پس از زایمان برای مادر تزریق میشود.
آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم تهران
آزمایشگاه ژنتیک سیتوژنوم واقع در غرب شهر تهران آماده ارائه تمامی خدمات آزمایشگاهی ژنتیکی به هم وطنان عزیز می‌باشد. به منظور اطمینان خاطر شما، مجموعه سیتوژنوم مشاوره ژنتیک رایگان و آنلاین را به عنوان یک خدمت خاضعانه در اختیار شما قرار داده است. شما می‌توانید در صورت نیاز به دریافت مشاوره و راهنمایی‌های بیشتر از طریق وب سایت سیتوژنوم اقدام به مشاوره ژنتیک رایگان نمایید.
نویسنده و مترجم: سارا فرخی کارشناسی ارشد ژنتیک
