نوروفیبروماتوز نوع ۱ که با نام بیماری فون رکلینهاوزن، نوروفیبروماتوز فون رکلینهاوزن و NF محیطی نیز شناخته می شود یکی از شایع ترین اختلالات ارثی است و از هر ۳۰۰۰ نفر یک نفر را مبتلا می کند. عوارض این بیماری از خفیف تا شدید متغیر است و می تواند در برخی افراد علائم بیشتری نسبت به سایرین ایجاد کند. نوروفیبروماتوز 1 می تواند بسیاری از اندام ها و سیستم ها، اما در درجه اول پوست، سیستم عصبی و چشم ها را تحت تاثیر قرار دهد. تشخیص و درمان نوروفیبروماتوز نوع ۱ نیازمند تایید دقیق این بیماری و تفکیک آن از سایر بیماری هایی است که ممکن است علائم مشابه داشته باشند. در این مقاله خواهیم گفت که چگونه می توان به تشخیص نوروفیبروماتوز نوع ۱ با تست های مختلف دست یافت و راهکارهای درمانی آن را شرح می‌دهیم.
تشخیص نوروفیبروماتوز نوع ۱ چگونه است؟
زمانی تشخیص نوروفیبروماتوز نوع ۱ تایید می شود که فردی معیارهای رسمی تشخیصی NF۱ را که در کنفرانس اجماع مؤسسه ملی سلامت در سال ۱۹۸۷ ایجاد شده بود، داشته باشد. بر اساس این معیارها، فردی که حداقل ۲ مورد از ویژگی های زیر را داشته باشد مبتلا به نوروفیبروماتوز نوع 1 در نظر گرفته می شود:
- تعداد ۶ یا بیشتر لکه کافه آو لایت؛ این لکه های پوستی قهوه ای روشن گاهی اوقات خال های مادرزادی cafe au lait نامیده می شوند، زیرا اغلب در هنگام تولد وجود دارند. قطر این لکه‌ها در کودکان خردسال باید بیش از ۵ میلی متر و بعد از بلوغ بیشتر از ۱۵ میلی متر باشد.
- دو یا چند تومور خوش خیم به نام نوروفیبروم که روی سطح پوست یا درست زیر آن ظاهر می شوند، یا حداقل یک نوروفیبروم پلکسی شکل که معمولاً در عمق بیشتری در بدن ایجاد می شود. در موارد شدید، تومورهای پوستی متعدد می توانند به صورت توده های زیر پوست در سراسر بدن ظاهر شوند. گاهی اوقات، نوروفیبروم می تواند بدخیم (سرطانی) شود.
- کک و مک زیر بازو، زیر بغل یا در ناحیه کشاله ران؛ این کک و مک‌ها می‌توانند در دوران کودکی ظاهر شوند.
- یک ضایعه استخوانی مشخص، معمولاً در استخوان‌های بلند یا استخوان جمجمه. این تغییرات استخوانی خاص می‌توانند شامل دیسپلازی اسفنوئید که یک ناهنجاری در ۱ استخوان تشکیل دهنده جمجمه یا نازک شدن استخوان‌های بلند است، باشد.
- یک جهش در ژن NF۱ که با انجام آزمایشات ژنتیکی تشخیص داده می شود و به عنوان عامل نوروفیبروماتوز نوع ۱ شناخته می‌شود.
- دو یا چند ندول لیش (Lisch) که یافته‌های خوش خیم در عنبیه (قسمت رنگی چشم) هستند.
- گلیوم مسیر بینایی، که توموری است که از عصب بینایی پشت چشم منشا می گیرد
گزینه‌های غربالگری برای NF۱ چیست؟
غربالگری‌های پیشنهادی برای افراد مبتلا به NF۱ یا کسانی که لازم است به تشخیص نوروفیبروماتوز نوع ۱ دست یابند عبارت هستند از:
- معاینه سالانه توسط یک پزشک با تجربه مغز و اعصاب برای تشخیص NF۱
- معاینه سالانه چشم که از دوران کودکی شروع می شود
- پایش سالانه فشار خون
- ارزیابی‌های رشدی در دوران کودکی، در صورت نیاز
- ارزیابی‌های دیگر، مانند اسکن تصویربرداری، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT یا CAT) یا تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، در صورت نیاز برای بررسی علائم
تشخیص NF۱ قبل و حین بارداری
زوج‌هایی با سابقه خانوادگی NF۱ ممکن است بخواهند گزینه‌های موجود را قبل از بچه‌دار شدن در نظر بگیرند. پزشک شما باید شما را به یک مشاور ژنتیک ارجاع دهد تا در مورد گزینه های موجود با شما صحبت کند. این موارد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داشتن فرزندی با تخمک اهدایی یا اسپرم
- فرزندخواندگی
- انجام آزمایش در دوران بارداری – نمونه برداری از پرزهای کوریونی یا آمنیوسنتز برای بررسی اینکه آیا جنین شما NF۱ دارد یا خیر.
- تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی (روش لقاح آزمایشگاهی و PGD) روشی است که طی آن تخمک ها در آزمایشگاه بارور می‌شوند و برای اطمینان از نداشتن ژن NF۱، قبل از کاشت در رحم مورد بررسی ژنتیکی قرار می گیرند.
نوروفیبروماتوز چقدر رایج است؟
نوروفیبروماتوز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های ژنتیکی است و تخمین زده می شود که از هر ۳۰۰۰ نفر یک نفر دارای جهش در ژن NF۱ باشد. حدود ۵۰ درصد از افراد مبتلا به NF۱ هیچ سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند؛ در واقع آن ها یک جهش نو (جدید) در ژن NF۱ دارند با این حال، فرزندان افراد مبتلا به NF۱ در معرض خطر بیشتری برای ارث بردن این بیماری خواهند بود.
اگر می‌خواهید در مورد نوروفیبروماتوز و تومورهای آن اطلاعات بیشتری کسب کنید روی لینک زیر کلیک نمایید:
نوروفیبروماتوز چگونه به ارث می‌رسد؟
قبل از بررسی راهکارهای موجود برای درمان نوروفیبروماتوز نوع ۱ باید از توارث آن آگاه باشیم. به طور معمول، هر سلول دارای ۲ نسخه از هر ژن است: ۱ نسخه از مادر و ۱ نسخه از پدر. NF۱ از یک الگوی توارث اتوزومال غالب پیروی می‌کند که در آن جهش تنها در ۱ نسخه از ژن اتفاق می‌افتد. این بدان معناست که والدینی که دارای جهش NF۱ هستند ممکن است یک نسخه از ژن طبیعی خود یا یک نسخه از ژن تغییر یافته را به فرزندان خود منتقل کنند. بنابراین کودکی که والدینی با جهش در این ژن دارد، ۵۰ درصد احتمال دارد که آن جهش را به ارث ببرد و مبتلا شود. برادر، خواهر یا والدین فردی که دارای جهش است نیز ۵۰ درصد احتمال دارد که جهش مشابهی داشته باشد. با این حال، اگر آزمایش والدین برای جهش منفی باشد (به این معنی که نتایج آزمایش نشان دهد که آن ها سالم هستند)، خطر برای خواهر و برادر به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
زمانی که والدین حامل جهش ژنی هستند گزینه هایی برای افرادی که علاقه مند به داشتن فرزند هستند وجود دارد. تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی (PGD) یک روش پزشکی است که همراه با لقاح آزمایشگاهی (IVF) انجام می‌شود. این تکنیک به افرادی که دارای یک جهش ژنتیکی شناخته شده خاص هستند اجازه می‌دهد تا احتمال به ارث بردن این بیماری را در فرزندانشان کاهش دهند. برای این کار تخمک‌ها از تخمدان مادر خارج می‌شوند و در آزمایشگاه با اسپرم پدر بارور می‌شوند. هنگامی که جنین به اندازه مشخصی رسید، ۱ سلول برداشته می‌شود و از نظر این بیماری ارثی مورد آزمایش قرار می‌گیرد. سپس والدین می‌توانند برای انتقال جنین‌هایی که جهش ندارند و سالم هستند اقدام کنند. PGD بیش از ۲ دهه است که مورد استفاده قرار گرفته است و برای چندین سندرم مستعد سرطان ارثی استفاده شده است. با این حال یک روش پیچیده است که با هزینه‌های نسبتا زیاد، فیزیکی و عاطفی همراه می‌باشد که باید قبل از شروع سیکل لقاح آزمایشگاهی در نظر گرفته شوند.
درمان نوروفیبروماتوز نوع ۱
در حالی که هیچ راه حل قطعی برای درمان نوروفیبروماتوز نوع ۱ وجود ندارد با این حال می توان علائم و نشانه های آن را تا حدودی برطرف کرد. تومورها ممکن است نیاز به شیمی درمانی، پرتودرمانی، جراحی یا ترکیبی از این درمان ها داشته باشند. در حدود ۶۰ درصد از افراد مبتلا به NF۱، علائم خفیف هستند و بدون نیاز به درمان قابل کنترل خواهند بود. در حالت کلی ارزیابی تخصصی و رویکرد چند تخصصی در یک کلینیک تخصصی می تواند به فرد مبتلا به NF۱ در مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند و در برخی موارد می تواند فرصت‌هایی را برای شرکت در کارآزمایی‌های بالینی فراهم کند. به هر حال گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:
- برای ADHD: داروها و رفتار درمانی
- برای ناهنجاری‌های استخوانی: مشاهده، بریس بندی و یا جراحی برای صاف کردن و تراز کردن استخوان‌ها در ستون فقرات یا پاها
- برای ناتوانی های یادگیری: برنامه‌های آموزشی فردی و مصرف برخی داروها
- برای تومورهای بدخیم غلاف عصبی محیطی: جراحی، شیمی درمانی، پرتودرمانی
- برای نوروفیبروم: جراحی، (درمان دارویی تحت بررسی بالینی است)
- برای گلیوما بینایی: شیمی درمانی، پرتودرمانی
- برای درد: دارو، طب سوزنی، مداخله رفتاری، جراحی، درمان مداخله‌ای
- برای تومورهای پلکسی شکل: دارو، جراحی (درمان های دارویی جدید تحت بررسی بالینی هستند)
- برای عوارض عروقی: دارو، جراحی
کلام آخر
نظارت و درمان دقیق می تواند به افراد مبتلا به NF۱ کمک کند تا زندگی کاملی داشته باشند. با این حال، خطر ابتلا به مشکلات جدی، مانند انواع خاصی از سرطان وجود دارد که می تواند امید به زندگی را کاهش دهد. اگر علائم در طول زمان با افزایش سن ایجاد شوند، ممکن است جراحی برای برداشتن تومور(ها) الزامی باشد. معمولاً می‌توان توموری را که روی یا از روی اعصاب رشد می کنند برداشته و عصب درگیر را حفظ کرد، مگر اینکه تومور پلکسی شکل باشد. تومورهای پلکسی فرم بیشتر پخش می‌شوند و اغلب وارد عصب می‌شوند، که برداشتن تومور بدون آسیب رساندن به عصب را دشوارتر می‌کند. تومور سرطانی ممکن است با داروهای سرطان، پرتو درمانی یا ترکیبی از تکنیک‌ها درمان شود.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
