سندرم دی جرج (22q11.2DS) یک اختلال ژنتیکی می باشد و در مبتلایان به این سندروم، یک قطعه کوچک از کروموزوم 22 حذف شده است. این بیماری، یک بیماری نقص ایمنی اولیه است که در اثر رشد غیر طبیعی سلول ها و بافت های خاص در طول رشد جنین ایجاد می شود. در اثر این رشدهای اندامی و احشایی، غده تیموس ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد و تولید لنفوسیت T را مختل کند و در نتیجه تعداد لنفوسیت های T در افراد مبتلا کم و عفونت های مکرر در بدنشان ایجاد خواهد شد. در این مقاله از سری مقالات پزشکی آزمایشگاه سیتوژنوم تهران همراه باشید تا بیشتر در مورد علائم و علت سندروم دی جرج اطلاعات کسب کنید.
تعریف سندروم دی جورج
همانطور که از نام دوم آن پیداست، علت سندروم دی جرج (DGS) جهش حذفی ژنتیکی می باشد که به دنبال آن یک نقص ایمنی اولیه را به وجود می آورد. این نقص اغلب (اما نه همیشه) با کمبود سلول های خاص (سلول T)، علائم ظاهری مشخص در چهره، بیماری مادرزادی قلبی و هیپوکلسمی مشخص می شود. تقریباً 90٪ از بیماران مبتلا به DGS حذف کوچکی در کروموزوم شماره 22 در موقعیت q11.2 دارند؛ بنابراین نام دیگر این سندروم، سندروم حذف 22q11.2 است. نام های دیگر عبارت اند از سندروم ولوکاردیو صورت و سندروم ناهنجاری صورت conotruncal.
علت سندروم دی جرج چیست؟
شاید بخواهید بدانید چه اتفاقی می افتد که به ناگهان یک قسمت از کروموزوم 22 حذف شده و فرزندتان به این بیماری مبتلا می شود. بافتی که به طور غیر طبیعی در طول رشد جنین تشکیل می شود علت سندروم دی جرج است. در بیشتر موارد، این ناتوانی مادرزادی (در بدو تولد) زمانی اتفاق می افتد که قطعه کوچکی از کروموزوم 22 حذف شده باشد (Deletion mutation). قسمت آسیب دیده کروموزوم 22 شامل ده ها ژن مربوط به توسعه و تکامل چندین سیستم در بدن است و هنگامی که بخشی از این کروموزوم از بین می رود، اندام ها و سیستم های مرتبط به طور طبیعی رشد نمی کنند. همچنین اکثر کودکان مبتلا در اثر حذف قطعه ای از کروموزوم 22 تقریباً 40 ژن را از دست می دهند که محققان هنوز عملکرد دقیق بسیاری از این ژن ها را نمی دانند. ولی به عنوان مثال از دست دادن ژن TBX1 در کروموزوم 22 ممکن است باعث شایع ترین علائم فیزیکی این سندروم در مبتلایان شود (مثل مشکلات قلبی و شکاف کام). از دست دادن یک ژن دیگر به نام COMT همچنین ممکن است موجب بروز مشکلات رفتاری و بیماری های روانی در مبتلایان شود. تعداد کمی از موارد سندروم دی جورج ارثی هستند و از والدین به فرزند منتقل می شوند؛ با این حال اغلب اوقات جهش (تغییر) ژنی که باعث سندرم دی جورج می شود به طور تصادفی اتفاق می افتد (حدود 9 مورد از 10 مورد). یعنی جهش حذفی در زمان بارور شدن تخمک وجود داشته است یا در اوایل رشد جنین در رحم مادر رخ می دهد. این بدان معناست که اکثر کودکان مبتلا به این اختلال هیچ سابقه خانوادگی آن را ندارند.
فردی که سندروم دی جرج دارد می تواند آن را به فرزند خود انتقال دهد!
درست است که گفتیم علت سندروم دی جرج ارثی نیست و اغلب افراد هیچ سابقه خانوادگی ای از این بیماری نداشته اند اما این جمله تا زمانی صدق می کند که هیچ فرد بیماری در خانواده وجود نداشته باشد! به این ترتیب با به دنیا آمدن اولین فرزند مبتلا به این سندروم، شرایط متفاوت خواهد شد به طوریکه فرد مبتلا به این بیماری می تواند آن را به فرزندان خود منتقل کند. هنگامی که این بیماری ارثی شود، سایر اعضای خانواده نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند. فردی که این حذف کروموزومی را دارد با احتمال 50 درصد (1 در 2) شانس دارد که این مشکل را منتقل کند. بنابراین هر دو والد می توانند خون خود را برای جستجوی حذف احتمالی از طریق تست کاریوتایپ آزمایش کنند.
علائم سندروم دی جرج چیست؟
گذشته از علت سندروم دی جرج ، علائم این بیماری حتی در بین اعضای خانواده ممکن است بسیار متفاوت باشد. حداقل 30 علامت در این اختلال دیده شده است و اکثر کودکان فقط برخی از علائم را دارند. شایع ترین علائم سندرم دی جرج عبارت هستند از:
- نقایص قلبی: معمولاً از بدو تولد وجود دارند (مادرزادی) و شامل انواع نقایص قلبی است. این نقایص معمولاً آئورت و بخشی از قلب را که آئورت از آن ایجاد می شود درگیر می کنند. در برخی از بیماران، نقایص قلبی ممکن است بسیار خفیف یا اصلا وجود نداشته باشد.
- مشکلات دهان: این مشکلات شامل شکاف کام و لب است که به آن نارسایی ولوفارنکس نیز گفته می شود. این شکاف ها می توانند باعث مشکلات گفتاری و مشکل در تغذیه شوند (به طوریکه گاهی اوقات موجب بازگرداندن غذا از طریق بینی می شوند).
- مشکلات گوش: شامل عفونت گوش میانی و یا کم شنوایی می شود.
- سطوح پایین کلسیم در خون یا هیپوکلسمی: کاهش سطح کلسیم به دلیل مشکلات غدد پاراتیروئید ایجاد می شود و می تواند باعث تشنج گردد. در برخی موارد، ناهنجاری پاراتیروئید اصلاً وجود ندارد، یا نسبتاً خفیف است یا فقط در مواقعی مانند ابتلا به بیماری شدید یا انجام عمل جراحی مشکل ایجاد می کند. نقص پاراتیروئید اغلب با گذشت زمان کمتر می شود.
- مشکلات سیستم ایمنی: این مشکلات می توانند خطر ابتلا به عفونت را افزایش دهند.
- اختلالات خودایمنی: بیماران مبتلا به DGS به بیماری خودایمنی با نرخی بالاتر از جمعیت عمومی مبتلا می شوند. بیماری خودایمنی زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی به اشتباه به بدن حمله کند و آن را مهاجم تلقی نماید. شایع ترین بیماری های خودایمنی در مبتلایان دی جرج عبارت است از: ترومبوسیتوپنی پورپورای ایدیوپاتیک (آنتی بادی علیه پلاکت ها)، کم خونی همولیتیک خود ایمنی (آنتی بادی علیه گلبول های قرمز خون)، آرتریت خود ایمنی و بیماری خود ایمنی غده تیروئید.
- مشکلات ستون فقرات: شامل انحنای ستون فقرات (اسکولیوز) و مشکلات مربوط به استخوان های گردن یا قسمت فوقانی کمر است.
- مشکلات یادگیری: از جمله تاخیر در یادگیری راه رفتن یا صحبت کردن، ناتوانی های یادگیری و مشکلاتی مانند اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) و اوتیسم.
- افزایش خطر ابتلا به بیماری های روانی: این شامل اضطراب، افسردگی یا اسکیزوفرنی در بزرگسالی است.
- مشکلات تغذیه: ممکن است به دلیل شکاف کام، رفلاکس معده به مری یا سایر مسائل رخ دهند.
- مشکلات کلیوی: ممکن است شامل وجود یک کلیه با شکل غیر طبیعی یا عدم وجود یک کلیه بروز کند.
- قد کوتاه: کودکان و بزرگسالان ممکن است کوتاهتر از حد متوسط باشند.
چهره کودکان مبتلا به سندروم دی جرج چگونه است؟
ویژگی های صورت کودکان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گوش های کوچک که در قسمت بالایی مربعی هستند
- پلک های غیر طبیعی
- شکاف لب، شکاف کام یا هر دو
- صورت ناهموار (نامتقارن) هنگام گریه کردن
- دهان، چانه و نواحی کناری نوک بینی کوچک هستند
کلام آخر
در حالی که علت سندروم دی جرج در اکثر بیماران مبتلا یکسان است (حذف قطعه کوچکی از کروموزوم شماره 22)، اما علائم این نقص در همه مبتلایان به یک شکل ظاهر نمی شوند. به عنوان مثال، برخی از بیماران مبتلا به DGS ناهنجاری های قلبی شدید دارند، بعضی ها اصلا ندارند و برخی ناتوانی هایی چشمگیر در یادگیری مسائل و حرکات دارند. گروهی از مبتلایان ممکن است هیچ کدام از این علامت ها را نشان ندهند و به این تعدد علائم “تغییرپذیری فنوتیپی” (phenotypic variability) گفته می شود. به این ترتیب تنوع فنوتیپی گسترده ای در بیماران مبتلا به سندرم دی جرج وجود دارد.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
