نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 5 (Hereditary sensory and autonomic neuropathy type V) که به آن HSAN5 نیز گفته می شود، بیماری است که به طور ویژه بر سلول های عصبی حسی (نورون‌های حسی) تأثیر می گذارد و مانع از عملکرد طبیعیشان می شود. نشانه ها و علائم HSAN5 در بدو تولد یا کمی بعدتر از آن یعنی در دوران نوزادی ظاهر می شوند. افراد مبتلا به این بیماری توانایی احساس درد، گرما و سرما را از دست می دهند و همچنین درک درد عمیق، احساس درد ناشی از آسیب به استخوان ها، رباط ها یا ماهیچه ها نیز در افراد مبتلا به HSAN نوع 5 تحت تأثیر قرار می گیرد. به دلیل ناتوانی در احساس دردهای شدید، افراد مبتلا دچار آسیب های مکرر مانند شکستگی استخوان و آسیب های مفصلی می شوند که مورد توجه قرار نمی گیرد و هیچکس از وقوع این آسیب ها باخبر نمی گردد. مجله پزشکی سیتوژنوم در این مقاله به بررسی علائم و علت HSAN5 می پردازد؛ لطفا با ما همراه باشید.
بیماری HSAN نوع 5 را با چه نام هایی می شناسند؟
HSAN5 را با نام های زیر ممکن است بشناسند:
- عدم حساسیت مادرزادی به درد و بی دردی حرارتی (Congenital insensitivity to pain and thermal analgesia)
- HSAN5
- نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 5 (Hereditary sensory and autonomic neuropathy type 5)
- نوروپاتی، حسی و اتونوم ارثی، نوع V (Neuropathy, hereditary sensory and autonomic, type V)
- HSAN V
- عدم حساسیت به درد مادرزادی (INSENSITIVITY TO PAIN, CONGENITAL)
نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 5 چیست؟
سلول های عصبی یا همان نورون های حسی احساساتی مانند درد، دما (گرما یا سرما) و لمس را از نقاط مختلف بدن دریافت و به مغز منتقل می کنند. به دلیل وجود همین سلول ها است که ما به داغی، سردی، تیزی، زبری و دردهای مختلف واکنش نشان می دهیم. حال بیاید تصور کنیم که این سلول ها نتوانند این اطلاعات را به مغز منتقل کنند! چه اتفاقی می افتد؟ طبیعی است که اگر با جسم بسیار داغی برخورد کنیم، متوجه آن نمی شویم و دست یا سایر اندام هایمان به شدت می سوزند و یا اگر زمین بخوریم و پایمان بشکند، متوجه شکستگی و درد نخواهیم شد! اکنون می توانید حدس بزنید که اگر متوجه چنین آسیب هایی نشویم چه خطراتی (از جمله عفونت شدید، التهابات گسترده و حتی قطعی عضو) در کمین ما هستند. در اثر بیماری ژنتیکی به نام نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 5 ، نورون ها عملکرد طبیعی خود را از دست می دهند و فرد را در درک و احساس دما، درد و سایر احساسات لمس ناتوان می کند. از این رو ما شاهد آسیب های بسیاری در مبتلایان به این بیماری هستیم.
علائم و نشانه های بیماری HSAN5 کدامند؟
- عدم حساسیت به درد
- آنهیدروزیس که به معنای ناتوانی در عرق کردن است
- غیرطبیعی بودن دندان ها و غیر طبیعی بودن لثه
- کاهش تعداد فیبرهای عصبی میلین دار محیطی کوچک
- چشم های مبتلایان معمولا بیشتر از حد معمول در سطح صورت فرو رفته است
- اختلال در احساس دما و کاهش توانایی در تشخیص دماهای مختلف
- ناتوانی ذهنی خفیف که به عنوان ضریب هوشی (IQ) در محدوده 50-69 تعریف می شود.
- مسطح شدن مالار، یعنی رشد ناکافی برجستگی مالار استخوان ژوگال (استخوان زیگوماتیک در پستانداران)، که از نیمرخ قابل تشخیص است.
- شکستگی های بدون درد ناشی از آسیب
- بهبود ضعیف زخم ها (به عبارتی یعنی: کاهش توانایی بدن در بهبود دادن زخم های پوستی)
علت بیماری HSAN5 چیست؟
همان طور که گفته شد، نوروپاتی ارثی حسی و اتونومیک نوع 5 یک بیماری ژنتیکی است به این معنی که این بیماری در اثر معیوب شدن یک یا چند ژن به وجود می آید. واریانت های عامل بیماری در ژن NGF ایجاد می شوند. ژن NGF دستورالعمل هایی را برای ساخت پروتئینی به نام “فاکتور رشد عصبی بتا” (NGFβ) ارائه می دهد که در رشد و بقای سلول های عصبی (نورون ها) از جمله نورون های حسی مهم است. پروتئین NGFβ با اتصال (binding) به گیرنده های خود (که در سطح نورون ها یافت می شوند) عمل می کند. اتصال پروتئین NGFβ به گیرنده اش سیگنال هایی را به سلول منتقل می کند تا رشد کند و بالغ شود و عملکردهای تخصصی (تمایز) را به عهده بگیرد. این اتصال همچنین سیگنال هایی را در سلول که فرآیند خود تخریبی (آپوپتوز) را آغاز می کنند، مسدود می نماید؛ علاوه بر این، سیگنالینگ NGFβ در احساس درد نقش دارد. جهش در قسمتی از ژن NGF منجر به تولید پروتئینی می شود که نمی تواند به گیرنده مخصوص خود متصل گردد، بنابراین سیگنال ها را به درستی منتقل نمی کند. بدون سیگنال دهی مناسب، نورون های حسی می میرند و احساس درد تغییر می کند و در نتیجه افراد مبتلا به HSAN5 قادر به احساس درد نیستند.
همچنین باید بدانید که این بیماری ارث پذیر می باشد، یعنی قابل انتقال از والدین ناقل یا بیمار به فرزندانشان (بدون در نظر گرفتن جنسیتشان) است. این بیماری با الگوی توارث اتوزومال مغلوب (autosomal recessive pattern) به ارث می رسد، به این معنی که هر دو نسخه ژن NGF در هر سلول دارای جهش می باشند. پدر و مادر یک فرد مبتلا به بیماری با توارث اتوزومال مغلوب، معمولا سالم هستند و علائم و نشانه های این بیماری را نشان نمی دهند با این حال، در بدن خود یک نسخه از ژن جهش یافته را حمل می کنند.
جمع بندی
بیماری HSAN نوع پنج نوعی بیماری ژنتیکی و ارث پذیر است که با الگوی توارث اتوزوم مغلوب موجب بروز علائم در مبتلایان می شود. نشانه های HSAN5 غالبا بلافاصله پس از به دنیا آمدن یا نهایتا در دوران نوزادی ظاهر می شوند. این مبتلایان به دلیل عدم توانایی در احساس درد و دما و همچنین عدم تعریق، دچار آسیب های زیادی در طول زندگی خود می شوند. ضربه های مکرر به اندام ها، ماهیچه ها، مفاصل، استخوان و رباط ها می تواند منجر به وضعیتی به نام اختلال در مفاصل شارکوث شود که طی آن استخوان ها و بافت های اطراف مفاصل از بین می روند. مقالات معتبر نشان می دهند که افراد مبتلا به این بیماری معمولا در اثر آسیب های وارد شده ای که درمان نشده اند می میرند.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
