نیستاگموس یک حرکت ریتمیک غیرارادی در چشم ها است که طی آن چشم ها حرکاتی از چپ به راست (و بلعکس)، بالا و پایین (و بلعکس) و یا دایره ای مداوم دارند که در اثر شرایط مختلف می تواند رخ دهد. نیستاگموس اغلب هر دو چشم را درگیر می کند و ممکن است فقط چند ثانیه طول بکشد، یا اینکه دائمی باشد. اگر دلیل ایجاد این اختلال ناشناخته باشد به آن نیستاگموس آیدیوپاتیک گفته می شود که در این مقاله به بررسی علائم و راهکارهای درمانی آن می پردازیم.
نیستاگموس آیدیوپاتیک چیست و چه انواعی دارد؟
نیستاگموس (Nystagmus) وضعیتی است که در آن چشمان فرد حرکات سریع، تکراری و کنترل نشده انجام می دهند. الگوی حرکت چشم ها در این اختلال می تواند به شکل زیر باشد:
- از بالا و پایین یا نیستاگموس عمودی (horizontal nystagmus)
- پهلو به پهلو یا نیستاگموس افقی (vertical nystagmus)
- حرکت به صورت دایره ای یا نیستاگموس چرخشی (rotary nystagmus)
این حرکات چشمی می توانند باعث ایجاد مشکلاتی در بینایی، درک عمق، تعادل و هماهنگی افراد مبتلا شوند. نیستاگموس دو نوع کلی دارد: نیستاگموس مادرزادی که از بدو تولد در نوزاد وجود دارد و غالبا دلیل ایجاد آن مشخص نیست به همین دلیل به آن نیستاگموس آیدیوپاتیک نیز می گویند (کودکان مبتلا به نیستاگموس مادرزادی معمولاً این اختلال را در هر دو چشم دارند و علامت اصلیشان تاری دید است). نوع دیگر نیستاگموس اکتسابی است که در سنین بعد از نوزادی در اثر ابتلا به برخی بیماری های زمینه ای و یا مصرف گروه خاصی از داروها ایجاد می شوند. بزرگسالان مبتلا به نیستاگموس اکتسابی بینایی خود را “متزلزل” توصیف می کنند.
آیا نیستاگموس یک بیماری جدی است؟
نیستاگموس آیدیوپاتیک به خودی خود خطرناک تلقی نمی شود اما ممکن است با بیماری های جدی به ویژه آن هایی که بر مغز تأثیر می گذارند (مانند سکته مغزی، تومور مغزی، سمیت، ضربه به سر) و بیماری های التهابی مرتبط باشد.
علائم نیستاگموس آیدیوپاتیک چیست؟
حرکت چشم ها در افراد مبتلا به نیستاگموس آیدیوپاتیک و غیر آیدیوپاتیک می تواند بین آهسته و سریع متفاوت باشد؛ به هرحال معمولا در هر دو چشم اتفاق می افتد. لرزش چشمهای افراد مبتلا هنگام نگاه کردن به جهات خاص، بیشتر می شود. این افراد ممکن است در این شرایط سر خود را کج کرده یا بچرخانند تا واضح تر ببینند زیرا این کار به کاهش سرعت حرکات چشمشان کمک می کند. برخی از رایج ترین علائم هشدار دهنده این اختلال عبارت است از:
- حرکت غیر قابل کنترل چشم
- لرزش یا تاری دید
- مشکل در ایجاد و یا حفظ تعادل
- سرگیجه
- حساسیت به نور
- مشکلات بینایی در شب
علل ایجاد نیستاگموس چیست؟
مغز شما حرکات چشمتان را کنترل می کند. وقتی سر خود را حرکت می دهید، چشمان شما به طور خودکار حرکت می کنند تا تنظیم شوند؛ این کار تصاویر را تثبیت می کند و به شما کمک می نماید تا واضح ببینید. در افراد مبتلا به این بیماری، مناطقی از مغز که حرکات چشم را کنترل می کنند به درستی کار نمی کنند. نیستاگموس می تواند نشان دهنده یک مشکل چشمی دیگر باشد یا می تواند با یک بیماری دیگر همراه باشد. به هر حال اگر نیستاگموس آیدیوپاتیک باشد، علت ایجاد آن ناشناخته باقی می ماند و اگر علتی برای آن شناسایی شود، از حالت آیدیوپاتیک بودن درمی‌آید. برخی از شایع ترین عوامل خطری که ممکن است موجب ایجاد نیستاگموس شوند عبارت هستند از:
- وجود اختلالات شبکیه چشم یا عصب بینایی
- داشتن سابقه خانوادگی نیستاگموس
- اسکلروز چندگانه
- کنترل توسعه نیافته بر حرکات چشم
- بیماری های گوش داخلی، مانند بیماری منیر (Meniere’s disease)
- سکته مغزی (یک علت شایع نیستاگموس اکتسابی در افراد مسن)
- وارد شدن ضربه به سر (یک علت شایع برای نیستاگموس اکتسابی در افراد جوان)
- بیماری های سیستم عصبی مرکزی
- آلبینیسم یا زالی (فقدان رنگدانه در پوست)
- مولتیپل اسکلروزیس (بیماری MS)
- مصرف برخی داروها مانند لیتیوم و یا داروهای ضد تشنج
- مشکلات چشمی در نوزادان، از جمله استرابیسم (چشم های ضربدری)، آب مروارید و مشکلات تمرکز
- مصرف الکل یا مواد مخدر
نیستاگموس چقدر شایع است؟
تقریباً از هر 1000 نفر 1 نفر به نوعی نیستاگموس آیدیوپاتیک و غیر آیدیوپاتیک مبتلاست.
آیا نیستاگموس می تواند ارثی باشد؟
معمولاً پزشکان نمی دانند چه چیزی باعث ایجاد این بیماری در کودکان می شود و عنوان نیستاگموس آیدیوپاتیک را به آن ها می دهند. اما گاهی اوقات آن را ژنتیکی و ارثی می دانند؛ به طوری که ژن های جهش یافته آن از والدین به فرزندان منتقل می شود. این بیماری طرح توارث مشخصی ندارد و مندلی نیست.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
