هر سلول در بدن انسان (فارغ از جنسیت) به طور طبیعی شامل 23 جفت کروموزوم (در مجموع 46 عدد) می باشد که بیست و دو جفت از این جفت ها اتوزوم نامیده می شوند و در مونث و مذکر یکسان هستند و جفت کروموزوم باقی مانده جنسیت آن ها را تشکیل می دهند. در هسته هر سلول، مولکول DNA در ساختارهای نخ مانند کروموزوم بسته بندی می شود. به عبارتی دیگر هر کروموزوم از DNA تشکیل شده است و شکل آن ها غالبا در انسان خطی می باشد. حلقه شدن کروموزومی یا کروموزوم دایره ای در باکتری ها، آرکی ها، میتوکندری ها و کلروپلاست ها دیده می شود که بر خلاف کروموزوم خطی اکثر یوکاریوت ها، به شکل مولکولی از DNA حلقوی است. اما آیا انسان نیز می تواند کروموزوم یا DNA حلقوی داشته باشد؟
حلقه شدن کروموزومی به چه معناست؟
DNA دایره ای DNA ای است که یک حلقه بسته تشکیل می دهد و انتهایی ندارد. این اتفاق در اثر حلقه شدن کروموزومی رخ می دهد. مدت ها پیش مشخص شد که این نوع دی ان ای از پروتو آنکوژن ها (proto-oncogenes) تشکیل شده و در ژنوم انسان تکرار می شود.
آیا انسان ها نیز دارای کروموزوم حلقوی هستند؟
ژنوم انسان عموماً میزبان کروموزوم و DNA های خطی و پایدار سازمان دهی شده می باشند. در این بین تنها سلول های توموری هستند که عناصر DNA دایره ای خارج کروموزومی (eccDNA) که در اثر حلقه شدن کروموزومی به وجود می آیند را جمع می کنند. شکل eccDNA ها حلقوی است و در برخی از سلول های انسان، گیاه و حیوان یافت می شود و در کنار DNA کروموزوم های طبیعی در هسته سلول قرار می گیرند.
شکل DNA در یوکاریوت ها و پروکاریوت ها
برای اینکه بدانیم حلقه شدن کروموزومی در کدام موجودات و در چه مواقعی رخ می دهد باید ابتدا از تقسیم بندی موجودات زنده با خبر شویم. هر موجود زنده به یکی از دو گروه کلی تقسیم می شود که عبارت هستند از: یوکاریوت ها (Eukaryotes) و پروکاریوت ها (Prokaryotes). ساختار سلولی تعیین می کند که یک موجود زنده به کدام گروه تعلق داشته باشد. در زیر می توانید بیشتر راجع به این دو دسته اطلاعات کسب کنید:
- پروکاریوت ها: موجودات تک سلولی هستند که فاقد ساختارهای متصل به غشاء مانند هسته هستند. سلول های پروکاریوتی معمولاً سلول های کوچک و ساده ای هستند که DNA حلقوی دارند. باکتری ها و آرکیاها دو نوع از پروکاریوت های معروف هستند.
- یوکاریوت ها: موجوداتی هستند که سلول های آن ها دارای هسته و سایر اندامک ها است و توسط غشای پلاسمایی محصور شده اند. این دست از موجودات زنده، DNA دو رشته ای و خطی (با دو سر آزاد) دارند. حیوانات، گیاهان، قارچ ها، جلبک ها و تک یاخته ها همگی یوکاریوت می باشند.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
