ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز

ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز

ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز چگونه امکانپذیر است؟

اکثر افراد مبتلا به نقص آدنوزین دآمیناز (ADA) در 6 ماه اول زندگی به نقص ایمنی ترکیبی شدید یا SCID مبتلا می شوند و علائم خود را بروز می دهند. بدون بکارگیری درمان مناسب، این نوزادان معمولاً بعد از 2 سالگی زنده نمی مانند. در حدود 10 تا 15 درصد موارد شروع نقص ایمنی بین 6 تا 24 ماهگی (تأخیر در شروع) یا حتی تا بزرگسالی (شروع دیررس) به تعویق می افتد و افراد در سنین بالا شروع به بروز علائم می کنند. بدن افراد مبتلا در حفظ و نگهداری لنفوسیت ها به ویژه لنفوسیت های T (گروهی از گلبول های سفید خون که در مبارزه با میکروب ها نقش بسیار مهمی دارند) ناتوان است و ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز با هدف توانمندسازی بدن در تولید و حفظ موثر لنفوسیت ها پا به عرصه درمان ریشه ای این بیماری گذاشته است. طی این متد ژن های معیوب ADA را می توان با ژن های سالم با استفاده از روش های ژن درمانی جایگزین کرد.

نقص آدنوزین دآمیناز چیست و چگونه به ارث می رسد؟

کمبود آدنوزین دآمیناز (ADA) یک اختلال ژنتیکی و ارثی است که به سیستم ایمنی بدن فرد آسیب می رساند و باعث به وجود آمدن نقص ایمنی مرکب شدید (یا نقص ایمنی ترکیبی شدید که به اختصار SCID نیز نامیده می شود) می گردد. افراد مبتلا به SCID تقریباً از ایمنی کاملی در برابر باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها برخوردار نیستند و مستعد ابتلا به عفونت های مکرر و مداوم اند که می تواند بسیار جدی و حتی تهدید کننده زندگی باشد. این عفونت ‌ها اغلب توسط ارگانیسم‌ های «فرصت ‌طلب یا opportunistic» ایجاد می‌ شوند و معمولاً افرادی را که سیستم ایمنی سالم دارند را درگیر نمی ‌کنند. علائم اصلی کمبود ADA شامل مواردی همچون: ذات‌الریه، اسهال مزمن و بثورات پوستی گسترده می باشد؛ کودکان مبتلا نیز بسیار کندتر از کودکان سالم رشد می کنند و برخی از آن ها تاخیر رشدی دارند. این بیماری با الگوی توارث اتوزومال مغلوب (AR) به ارث می رسد، به این معنی که هر دو نسخه از ژن مرتبط دارای جهش هستند. در واقع والدین یک فرد مبتلا به بیماری اتوزومال مغلوب، هر کدام یک نسخه از ژن جهش یافته را حمل می کنند (ناقل اند) اما معمولاً علائم و نشانه های این بیماری را نشان نمی دهند و در هر بارداری با احتمال 25% هردویشان ژن های معیوب را به فرزندشان می دهند.

بیماری های نقص ایمنی IMMUNODEFICIENCY

ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز یعنی چه؟

ژن درمانی روشی است که طی آن تلاش می شود تا ژن های موجود در سلول های بدن که موجب نقص آدنوزین دآمیناز (ADA) می شوند را کنترل کرده و بیماری فرد را درمان یا متوقف کرد. ژن ها حاوی DNA هستند و DNA ماده ای است که شکل و عملکرد بدن را کنترل می نماید؛ ژن هایی که به درستی کار نمی کنند می توانند باعث بیماری شوند. طی ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز یک ژن سالم جایگزین ژن معیوب می شود یا یک ژن جدید را برای درمان بیماری یا بهبود توانایی سیستم ایمنی در مبارزه با این نقص، به بدن وارد می نمایند. در حالت کلی ژن درمانی نوید درمان طیف وسیعی از بیماری ها مانند نقص آدنوزین دآمیناز، سرطان ها، فیبروز کیستیک، بیماری های قلبی، دیابت، هموفیلی و ایدز را می دهد. با این حال محققان هنوز در حال مطالعه نحوه و زمان استفاده از ژن درمانی برای درمان نقص در آدنوزین دآمیناز هستند و در حال حاضر در ایالات متحده امریکا، ژن درمانی تنها به عنوان بخشی از یک کارآزمایی بالینی در دسترس است و کاربرد عمومی ندارد.

ژن درمانی برای نقص آدنوزین دآمیناز

از دست دادن فعالیت آدنوزین دآمیناز منجر به نقص ایمنی ترکیبی شدید (ADA-SCID) می شود و تولید و عملکرد سلول های T، B و کشنده طبیعی (NK) را مختل می کند. به طور کلی ژن درمانی (یا GT) با استفاده از یک ناقل رتروویروسی منجر به بازسازی سیستم ایمنی در اکثر بیماران می شود. بیماران مبتلا به ADA-SCID ممکن است به طور موثر با دریافت پیوند سلول های بنیادی خونساز (HSCT) درمان شوند؛ البته بهترین نتایج زمانی حاصل می ‌شود که از یک اهداکننده همسان (مثل قل، خواهر یا برادر) با آنتی ژن لکوسیت انسانی (HLA) استفاده شود. ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز فرصتی برای درمان ADA-SCID فراهم می کند و خطر عوارض جانبی مانند رد شدن پیوند را کاهش می دهد.

چرا از ویروس ها برای انتقال ژن سالم ADA استفاده می شود؟

DNA را نمی توان به صورت خوراکی به بدن وارد کرد! زمانی که به صورت داخل وریدی به بدن تحویل داده شود باید محافظت زیادی صورت بگیرد در غیر این صورت، DNA در جریان خون از بین می رود و تلاش ها برای ژن درمانی ADA بی نتیجه خواهند ماند بنابراین برای اینکه از شر این خطرات و احتمالات در امان بمانیم باید از انتقال دهنده های امنی استفاده کنیم که این خطرات را رفع می کنند. ویروس ها طی صدها میلیون سال تکامل یافته اند تا ژن های خود را به سلول های ما منتقل کنند؛ آن ها بسیار کارآمد هستند به همین دلیل است که بسیاری از ویروس ها باعث ایجاد عفونت های زیادی در ما می شوند. دانشمندان با در نظر داشتن قدرت های خارق العاده آن ها، بیماری زایی چندین ویروس را مهار کرده و ژن ‌های آن‌ ها را برای جایگزین کردن ژن ‌ADA حذف کرده ‌اند. در بین هزاران ویروس موجود، یک ویروس ویژه که رترو ویروس نامیده می شود ثابت کرده است که در رساندن ژن‌ های جدید به حیوانات و انسان ‌ها بسیار مؤثر است؛ به ویروس هایی که این ماموریت را انجام می دهند “وکتور” یا “حامل” یا “انتقال دهنده” می گویند. به این ترتیب دانشمندان برای ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز از این ویروس استفاده می نمایند.

درباره ژن درمانی و نحوه عملکرد آن بیشتر بدانید

نحوه ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز

  1. دریافت ژن سالم از افرادی همچون خواهر و یا برادر فرد بیمار.
  2. دریافت سلول های بنیادی از خود فرد بیمار.
  3. در مرحله بعد یک ژن سالم در یک رتروویروس قرار داده می شود و سپس به سلول های بنیادی جدا شده بیمار مبتلا به SCID وارد می شود.
  4. تزریق وکتور حامل ژن سالم به بافت هدف بیمار
  5. به این ترتیب ژن های ADA نیز به بدن فرد بیمار منتقل می شوند و سلول های اصلاح شده می توانند دوباره به مغز استخوان بیمار وارد شوند.

کلام پایانی

ژن درمانی تکنیکی می باشد که به سرعت در حال پیشرفت است و هدف نهایی آن وارد کردن مولکول های درمانی به بدن بیمار با استفاده از وسایل حمل و نقل ویروسی یا غیر ویروسی است. دانشمندان با انجام چندین ژن درمانی در نقص آدنوزین دآمیناز دریافته اند که این تیپ از ژن درمانی، همراه با شرطی سازی یک درمان ایمن و موثر برای SCID در بیماران مبتلا به کمبود ADA است و به زودی بعد از رفع خطرات جانبی جدی و سایر عوارض و مشکلات موجود، اطلاعات لازم برای انجام این متد را در اختیار دنیا قرار می دهند.

نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک

Leave A Comment