مشاوره ژنتیک در اختلالات استخوانی و بافت پیوندی
اختلالات ژنتیکی مؤثر بر استخوان و بافت پیوندی یا همان “بافت همبند” (connective tissue) شامل گروه بزرگی از بیماری های بالینی متمایز و ژنتیکی ناهمگن می باشند. علائم بالینی این اختلالات از مرگ و میر نوزادی تا تاخیر خفیف رشد متغیر می باشند. بافت پیوندی بافتی است که از سایر بافت ها و اندام های بدن حمایت و محافظت می کند و استخوان نیز یک بافت سفت و سخت است که بخشی از اسکلت اکثر جانوران مهره دار را تشکیل می دهد، از اندام‌های مختلف بدن محافظت می کند، گلبول های قرمز و سفید خون را تولید کرده و مواد معدنی را ذخیره می نماید. به طور کلی اگرچه اختلالات موجود در بافت پیوندی و استخوانی به صورت تکی و یا جداگانه در کسی بروز نمی کنند، اما به دلیل فراوانی کلی آن ها از اهمیت بالینی برخوردار می باشند. تنوع بالینی این دست از بیماری ها باعث می شود که تشخیص و تفکیکشان دشوار باشد و تلاش‌های زیادی برای مشخص کردن علل و توارث به نسول بعدی صورت بگیرد. در این مقاله به اهمیت مشاوره ژنتیک در اختلالات استخوانی و بافت پیوندی پرداخته می شود.
آیا بیماری های مرتبط با استخوان و بافت پیوندی ارثی هستند؟
بسیاری از بیماری های سیستم اسکلتی و بافت های پیوندی “ذاتی” هستند به این معنا که علائم آن ها در زمان تولد یا بلافاصله پس از تولد آشکار می شوند. البته این بدان معنا نیست که ریشه همه این بیماری ها ژنتیکی نیست بلکه بیشتر آن ها در اثر عواملی هستند که در دوران بارداری، زایمان یا اوایل دوران نوزادی بر روی جنین یا نوزاد تاثیر می گذارند و موجب اختلال در ساختار استخوان ها و یا بافت های پیوندی می شوند. به منظور تفکیک علل ژنتیکی از علل اکتسابی، انجام مشاوره ژنتیک در اختلالات استخوانی و بافت پیوندی و تعیین عوامل ایجاد کننده آن ها بسیار کمک کننده خواهد بود.
انواع بیماری های درگیر کننده استخوان و بافت پیوندی که در مشاوره ژنتیک اهمیت دارند
از جمله مواردی که طی مشاوره ژنتیک در اختلالات استخوانی و بافت پیوندی مورد اهمیت واقع می شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سندرم هارلر (Hurler syndrome): سندرم هارلر شدیدترین شکل موکوپلی ساکاریدوز نوع 1 است و یک بیماری نادر ذخیره سازی لیزوزومی به حساب می آید که با ناهنجاری های اسکلتی همراه می باشد. این بیماری ژنتیکی است و با الگوی اتوزومال مغلوب به ارث می رسد، به این معنی که کودک مبتلا دو نسخه معیوب و جهش یافته از ژن IDUA از والدین خود دریافت کرده است. احتمال انتقال این بیماری از والدین ناقل به فرزندان در هر بارداری 25% می باشد.
- استئوژنز ایمپرفکتا (osteogenesis imperfecta): یک اختلال ژنتیکی است که بدن را از ساختن استخوان های قوی باز می دارد. افراد مبتلا به OI ممکن است استخوان هایی داشته باشند که به راحتی می شکنند، به همین دلیل است که این بیماری معمولاً بیماری استخوان شکننده نامیده می شود. این بیماری الگوی توارث اتوزومال غالب دارد و در اثر جهش در ژن COL1A1 یا COL1A2 به وجود می آید. این بیماری با احتمال 50% در هر بارداری (فارغ از جنسیت جنین) ممکن است بروز کند.
- سندروم مارفان (Marfan syndrome): سندرم مارفان یک اختلال ارثی است که بافت همبند را تحت تأثیر قرار می دهد و بر اسکلت بدن تاثیر می گذارد. این بیماری با الگوی اتوزومال غالب به ارث می رسد، به این معنی که تنها وجود یک کپی از ژن جهش یافته در هر سلول برای بروز علائم این اختلال کافی است. حداقل 25 درصد از موارد سندرم مارفان ناشی از یک جهش جدید در ژن FBN1 می باشد و این موارد در افرادی رخ می دهد که سابقه این اختلال را در خانواده خود ندارند.
- دیسپلازی فیبری پلی استوتیک (Polyostotic fibrous dysplasia): طی این بیماری استخوان آسیب دیده با ماتریکس بافت پیوندی فیبری جایگزین می شود. این وضعیت ممکن است باعث ایجاد ناهنجاری های متعددی شود که نیاز به اصلاح با جراحی دارند. این بیماری در اثر جهش در برخی از ژن ها به وجود می آید اما هنوز اطلاعاتی از نحوه توارث آن از والدین به نسل بعد در دسترس نیست.
اهمیت مشاوره ژنتیک در اختلالات استخوانی و بافت پیوندی
پیش تر دیدیم که بیماری های نسبتا شایع که بر استخوان و بافت های پیوندی تاثیر می گذارند کدامند و نحوه توارثشان چگونه است. اما همیشه پیدا کردن بیماری و نحوه انتقال آن به فرزندان راحت نیست. زیرا برخی از بیماری ها در اثر عوامل ترکیبی محیط-ژنتیک به وجود می آیند که طبیعتا بررسی آن ها بسیار چالش برانگیز می شود. اهمیت مشاوره ژنتیک در اختلالات استخوانی و بافت پیوندی در این است که اختلاف میان علل ژنتیکی و محیطی به خوبی تعیین می شود و در صورت نیاز با آزمایشات ژنتیکی تایید یا رد می شوند. در واقع انجام یک مشاوره ژنتیک حرفه ای و تخصصی باعث می شود که افراد دید بازتری نسبت به اختلالات مورد نظر داشته باشند. همچنین خواهند فهمید که چه افراد دیگری از خانواده یا فامیلشان در معرض خطر هستند. مشاور ژنتیک با رسم شجره نامه و ریشه یابی اختلالات بافت استخوانی- پیوندی می تواند ریسک های موجود را از طریق قوائد و قوانین ژنتیکی محاسبه کند و اطلاعات و راهکارهای علمی و دقیقی را در اختیار زوج ها یا خانواده ها بگذارد. انجام مشاوره ژنتیک برای اختلالات استخوانی و بافت پیوندی به ویژه در مرحله پیش از ازدواج از اهمیت بالایی برخوردار است و در صورت نادیده گرفتن آن ممکن است عوارض جبران ناپذیری را برای افراد به همراه داشته باشد.
کلام آخر
اگرچه اختلالات اسکلت به صورت جداگانه نادر است، اما به دلیل فراوانی کلی آنها از اهمیت بالینی برخوردار هستند. در گذشته تلاش‌های زیادی برای شناسایی گروه‌های بیماری به منظور تسهیل تشخیص و نتیجه‌گیری در مورد پاتومکانیسم‌های احتمالی زمینه‌ای انجام شده است. با این حال، با توجه به پیشرفت‌های اخیر در ژنتیک مولکولی، بسیاری از بیماری‌های اسکلتی از نظر فنوتیپی مشابه که دسته‌های کلاسیک را تشکیل می‌دهند، بر اساس نقص در ژن‌های مشترک یا مسیرهای فیزیولوژیکی نیستند. شما عزیزان در صورت نیاز به مشاوره ژنتیک در اختلالات استخوانی و بافت پیوندی می توانید از طریق وب سایت آزمایشگاه ژنتیک پزشکی سیتوژنوم با مشاورین ژنتیک ما ارتباط برقرار نمایید.
نویسنده و مترجم: دکتر سارا فرخی مشاور ژنتیک
2 Comments
روح اله غلامی
سلام نمیدونم این مقاله رو کی نوشته و آیا کمکی ازش برمیاد یا نه
اما پسر من بیماری استئوژنزایمپرفکتا داره و بدجوری زندگیمون تحت تاثیر قرار گرفته ،شکستگی‌های متعدد و الانم چند ماهی که به خاطر مچهای پاش قادر به راه رفتن نیست کسی هست که بتونه کمکی کنه برای این بیماران یا دکتری که واقعا این بیماری رو خوب بشناسه و بتونه کاری بکنه برای مچهای پسرم
admin
سلام وقتتون بخیر باشه، بیماری های ژنتیکی نظیر استئوژنز ایمپرفکتا درمان قطعی و خاص ندارن و تمرکز پزشکان روی کنترل علائم هستش. متخصصین ارتوپد مجرب مثل دکتر محمدرضا حسن حقیقی فرد یکی از افرادی هست که ممکنه بتونه به فرزند دلبندتون کمک کنه. موفق باشید